0000398695
close
W walce o demokrację nie robimy sobie przerw! Przekaż 1,5% na Fundację Kultura Liberalna WSPIERAM
close
Kultura Liberalna solidarnie z Ukrainą

PRZEKAŻ
1,5%
PODATKU
close

W walce o demokrację

nie robimy sobie przerw!

Przekaż 1,5% na Fundację
Kultura Liberalna

Przekaż 1,5%
na Fundację Kultura Liberalna
forward
close

KULTURA LIBERALNA > Czytając > BUCHOLC: Dlaczego urodził...

BUCHOLC: Dlaczego urodził się Pan w Pradze? „Itaka i dalej” Claudio Magrisa

Marta Bucholc

Dlaczego urodził się Pan w Pradze? „Itaka i dalej” Claudio Magrisa

“Quelque chose pour commencer, Monsieur?” – spytał kelner klienta, który nic nie zamówiwszy, siedział zamyślony i milczący przy stoliku paryskiej kawiarni. „Je ne commence pas”, odpowiedział mężczyzna (str. 103). Klientem był Joseph Roth, C.K. Żyd spod Lwowa, cieszący się jednym z ostatnich wiosennych poranków w Paryżu przed – w wykonaniu środkowoeuropejskiego intelektualisty niemal równie anegdotyczną – „śmiercią w przytułku” w maju 1939 roku.

Claudio Magris jest Włochem, lecz Włochem z Triestu, a urodził się również wiosną 1939 roku. Prawdopodobnie te właśnie okoliczności sprawiły, że zajął się Mitteleuropą. Eseje zebrane w tomie „Itaka i dalej” wykraczają jednak daleko poza obszar znany polskiemu czytelnikowi z „Mikrokosmosów” czy „Na oślep” i obejmują niemal całą tę część Europy, gdzie zagęszczenie zastarzałych granic sprawia, że każda mapa wygląda na nieudolnie wyskrobany palimpsest. Słowo „Pogranicze” u dołu okładki to właściwie podtytuł.

Magris w innych swoich książkach zajmował się na ogół pograniczem znanym sobie najlepiej z osobistego doświadczenia, czyli rejonem Adriatyku z charakterystycznym dla niego nakładaniem się kultur włoskiej i słowiańskiej oraz dziedzictwa monarchii cesarsko-królewskiej (której kulturowa tożsamość jest przedmiotem kilku esejów zamieszczonych w tomie). Tym razem przemawia bardziej jako interpretator niż jako twórca i, zwyczajem literaturoznawców, oddaje głos innym. Bardzo szczerze brzmią słowa, które poświęca „słudze pisarza”: „nie jest już osobą, nie wyraża swojego życia ani swojej namiętności: istnieje ze względu na pana, może jedynie pracować, aby ten ostatni miał duszę i osobowość” (str. 204).

W esejach Magrisa zyskują środkowoeuropejską duszę i osobowość Mann, Kafka, Musil, ale też wielu mniej znanych pisarzy i poetów Mitteleuropy, oraz tacy autorzy, których z tą częścią świata nie łączyło nic zgoła lub bardzo niewiele (Dostojewski, Ibsen, Hamsun, Borges, Flaubert) poza rozumieniem ducha tragedii specyficznie środkowoeuropejskiej. Źródłem jej jest dręcząca myśl, która nawiedza każdego z nas, balansującego na krawędzi rozmaitych granic: gdyby – czysto hipotetycznie – Mefisto stanął przed nami w czarciej godzinie, duszę oddalibyśmy mu chętnie, natychmiast, ale o cóż warto byłoby poprosić w zamian? Ten dylemat „zakłopotanego Mefistofelesa” otwiera cały zbiór; pytanie, dlaczego nie zaczynam, bo wszystko jest już (od początku, od dnia narodzin) skończone, dlaczego niczego nie pragnę, tęskniąc jak szaleniec, czemu przerażony śmiercią, śnię o niej nieustannie, dlaczego uciekając od siebie, stoję w miejscu, dlaczego nie kończę – i dlaczego mnie to bawi? Te faustowskie pytania wprawiłyby być może w konsternację prostolinijnego Szatana Goethego, ale jego dwudziestowieczna kopia autorstwa Manna radzi sobie z nimi i daje powojennemu Faustowi – czas. Najwyższej jakości, gwarantowany czas – jedyny hak, na który złapie się środkowoeuropejska dusza.

Czas utracony w esejach Magrisa rzadko bywa czasem Proustowskim. Nie jest to czas, który każdy traci w tej samej mierze, na mocy niewzruszonych praw przemijania. Niektórzy tracą szybciej i płacą drożej bez żadnego dobrego powodu poza tym, że byli wówczas w tym miejscu. „Dlaczego urodziłem się w Pradze?” to dobre pytanie, przede wszystkim dlatego, że zarówno umiejętność postawienia go, jak i nieumiejętność udzielenia na nie odpowiedzi stanowią o specyfice środkowoeuropejskiej formy życia.

Książka:

Claudio Magris, „Itaka i dalej”, przeł. Joanna Ugniewska, Sejny: Pogranicze 2009.

* Marta Bucholc, doktor socjologii.

** Patrz także: Katarzyna Kazimierowska o książce Claudio Magrisa „Podróż bez końca”.


Skoro tu jesteś...

...mamy do Ciebie małą prośbę. Żyjemy w dobie poważnych zagrożeń dla pluralizmu polskich mediów. W Kulturze Liberalnej jesteśmy przekonani, że każdy zasługuje na bezpłatny dostęp do najwyższej jakości dziennikarstwa

Każdy i każda z nas ma prawo do dobrych mediów. Warto na nie wydać nawet drobną kwotę. Nawet jeśli przeznaczysz na naszą działalność 10 złotych miesięcznie, to jeśli podobnie zrobią inni, wspólnie zapewnimy działanie portalowi, który broni wolności, praworządności i różnorodności.

Prosimy Cię, abyś tworzył lub tworzyła Kulturę Liberalną z nami. Dołącz do grona naszych Darczyńców!

SKOMENTUJ
(32/2009)
24 sierpnia 2009

PRZECZYTAJ INNE Z TEGO NUMERU

KOMENTARZE



WAŻNE TEMATY:

TEMATY TYGODNIA

drukuj