JASINA: Nieprzypadkowy kolaż czy historyczne strzępy? O książce Aleksandra Smolara „Tabu i niewinność” (II)

Łukasz Jasina

Nieprzypadkowy kolaż czy historyczne strzępy?

Prędzej czy później nadchodzi moment, kiedy należy oddać sprawiedliwość zasłużonemu człowiekowi parającemu się pisaniem. Nieliczni doczekują się publikacji swoich „dzieł zebranych” – względnie „dzieł wybranych”. Naukowca (zazwyczaj humanistę) czci się księgą pamiątkową mającą często charakter pomnikowy, pozbawioną zazwyczaj tekstów osoby czczonej – wypełnioną za to hołdami złożonymi przez znajomych i współpracowników.

Publicyści znajdują się w dużo lepszej sytuacji. Ich dorobek bywa spory i różnorodny. Dobrzy redaktorzy są w stanie odnaleźć w nim teksty oddające osobowość i ewolucję twórczą autora. Jeśli teksty pochodzą z różnych epok, stają się przy okazji ciekawym źródłem historycznym.

Aleksander Smolar funkcjonuje w polskim życiu publicznym od ponad czterech dekad. Pierwsze dwie spędził na emigracji, dwie kolejne już w kraju. Po przełomie 1989 roku do kraju wróciło stosunkowo niewielu emigrantów (nie objęli oni eksponowanych stanowisk, jak choćby Gabriel Narutowicz w II RP). Aleksander Smolar nie tylko do Polski wrócił, ale stał się również aktywnym budowniczym nowej rzeczywistości – przede wszystkim jako jej obserwator i komentator. Można go uznać za „obserwatora uczestniczącego”.

„Tabu i niewinność” jest zbiorem tekstów, przy wyborze których posłużono się wieloma kryteriami. Najbardziej rzuca się w oczy to, że artykuły, eseje czy wywiady pochodzą z różnych okresów i dotyczą wielu tematów. Są więc w pewnym sensie odwzorowaniem życia zawodowego Aleksandra Smolara, w którym znajdziemy i Francję z lat siedemdziesiątych, i różne środowiska emigracyjne, i rząd Mazowieckiego, i polski sektor pozarządowy ostatniej dekady.

Najlepiej chyba cel powstania książki podsumowuje autor wstępu – Timothy Garton Ash: „Aleksander Smolar przyczynił się jak mało kto do powstania nowoczesnej, europejskiej Polski suwerennej psychologicznie i politycznie w relacjach ze Wschodem i Zachodem, z przeszłością i przyszłością. O tym świadczy ten wybór esejów, szkiców i wywiadów z ostatnich 30 lat(…)”.

Książkę podzielono na trzy części. W pierwszej, zatytułowanej „Polska rewolucja” znalazły się teksty opowiadające o polskiej rzeczywistości. Część druga: „Pamięć i wspólnota narodów” ma przede wszystkim charakter globalny. Ostatnia część, zawierająca rozmowy z wielkimi przyjaciółmi publicysty, zbliża się do tematyki historiozoficznej. Ciekawy jest zbiór osobowości mających wpływ na Smolara: Raymond Aron, Jerzy Giedroyć, Konstanty Jeleński, Jacek Kuroń czy Marek Edelman, których, przy wszystkich różnicach, łączy przenikliwość intelektualna i niejednokrotnie nazbyt ostra otwartość.

Wizja Polski proponowana przez Smolara jest z pozoru jasna i prosta. Nie jawi się nam on jako następca Żeromskiego czy Gombrowicza, ale w pewnym sensie jest entuzjastą „polskiej rewolucji” i tego co z niej wynikło. Krytyka w jego wykonaniu jednak się pojawia – jest ostrożna, wpisująca się raczej w subtelny nurt rozliczeń IV RP. Smolar wracał do Polski w 1990 roku z radością i ten stan – acz zreformowany – trwa do dziś.

Bez wątpienia najmocniejsze są jednak te teksty, które pojawiają się w części drugiej, takie jak „Tabu i niewinność” (który dał tytuł całości) – jeden z lepszych w ostatnich latach esejów o tematyce europejsko-żydowskiej – czy eseje opisujące problematykę francuską i rosyjską.

Cały zbiór dowodzi, że przez kilka dekad można utrzymać styl swojego pisarstwa, będąc jednocześnie spadkobiercą tradycji szerszej – tradycji Zoli i Arona.

Książka jest kolażem złożonym ze strzępów wspomnień, refleksji, komentarzy i glos. Ich wybór nie jest przypadkowy, w pełni oddaje pomysł na opisanie ostatnich dekad autorstwa Aleksandra Smolara.

Książka:

Aleksander Smolar, „Tabu i niewinność”, Universitas, Kraków 2010.

* Łukasz Jasina, członek redakcji „Kultury Liberalnej”.

„Kultura Liberalna” nr 119 (16/2011) z 19 kwietnia 2011 r.

Skoro tu jesteś...

...mamy do Ciebie małą prośbę. Żyjemy w dobie poważnych zagrożeń dla pluralizmu polskich mediów. W Kulturze Liberalnej jesteśmy przekonani, że każdy zasługuje na bezpłatny dostęp do najwyższej jakości dziennikarstwa

Każdy i każda z nas ma prawo do dobrych mediów. Warto na nie wydać nawet drobną kwotę. Nawet jeśli przeznaczysz na naszą działalność 10 złotych miesięcznie, to jeśli podobnie zrobią inni, wspólnie zapewnimy działanie portalowi, który broni wolności, praworządności i różnorodności.

Prosimy Cię, abyś tworzył lub tworzyła Kulturę Liberalną z nami. Dołącz do grona naszych Darczyńców!

Wesprzyj Kulturę Liberalną