Życiorys Jerzego Urbana jak w soczewce skupia w sobie losy niektórych odłamów polskiej inteligencji drugiej połowy XX wieku. Warto bez emocji przyjrzeć się wszystkim wcieleniom tego oportunisty i prowokatora.
Trudno znaleźć w naszej historii bardziej znienawidzoną Polkę niż komunistka Wanda Wasilewska. Przez dekady wydawała się postacią jednowymiarową, a więc zupełnie nieciekawą. Biografia Piotra Lipińskiego pokazuje, że wcale nie musiało tak być.
„Abakanowicz. Trauma i sława”. Tak zatytułował biografię jednej z najlepiej znanych na świecie polskich artystek Paweł Kowal. Oczekiwałabym zatem, że dowiemy się jako czytelniczki i czytelnicy, jak ta trauma wpłynęła na wybory artystyczne Abakanowicz. Niestety, nic z tego.
Gliniane niebieskie ptaki, szerokie zielone pola, dziecięce twarze… Berta Hansson najbardziej na świecie pragnęła namalować to wszystko, a w przyszłości zostać artystką. Taki pomysł na życie dla dziewczyny ze szwedzkiej wsi na początku XX wieku uznawano za niedorzeczny, ale Berta czuła, że musi zawalczyć o siebie. W książce „Ten ptak, co mieszka we mnie, leci, dokąd chce” Sara Lundberg słowem i obrazem snuje opowieść o szwedzkiej artystce i wielkiej sile marzeń.
Maria Rodziewicz, albo szerzej znana jako: Rodziewiczówna, to postać niejednoznaczna. Patriotka, katoliczka, ziemianka zbliżona do kręgów sanacyjnych, a jednocześnie wyemancypowana działaczka na rzecz kobiet, powszechnie uważana za lesbijkę. Padoł pokazuje złożoność charakteru tej niezwykle płodnej pisarki i stara się nie pomijać niewygodnych faktów tylko dlatego, że nie wpisują się one w jakąś z góry określoną wizję.
O ile Colm Tóibín znakomicie poradził sobie ze sportretowaniem Henry’ego Jamesa w powieści „Mistrz”, o tyle tylko połowicznie udało mu się to z Tomaszem Mannem. Obraz jego życia pod piórem irlandzkiego pisarza przypomina operę mydlaną o bogaczach – i to wypada wskazać jako największą słabość „Czarodzieja”.
Arthur Koestler, syjonista i komunista, egotyk i utopista, postać ważna dla zrozumienia XX wieku. Książka Michaela Scammella jest jak jej bohater – przyciąga i odpycha, zachwyca głębią spojrzenia i irytuje. Nie jest to biografia łatwa, ale z pewnością warta zgłębienia.
W Mishimie było coś z Gombrowicza, Gide’a i Jerzego Kosińskiego – i to z ciemniejszych stron tych osobowości twórczych. Pod licznymi maskami sugerującymi dionizyjską pełnię życia skrywał pustkę i lęk. Może lepiej niż do powojennej Japonii pasowałby do międzywojennej Europy Zachodniej albo do dekadenckich klimatów z końca XIX wieku.
Fabuła u Wallace’a jest głównie pretekstem do tego, aby mógł on w nieskrępowany sposób zalewać rzeczywistość słowami, którymi chce ją opisać. Zagadać ją, zapisać, zapisać siebie w niej. Zapisać się na śmierć, i to w taki sposób, żeby nie udzielić odpowiedzi na żadne z pytań, które się zadało. Jeśli literatura jest dzbanowatą instytucją mającą na celu mamienie naiwnych inteligentów wizją zrozumienia, DFW dokonał ostatecznego zdemaskowania tego dzbaństwa.
Przyczyna, dla której cenię omawianą książkę i postawę Friszkego, to widoczne jego przekonanie, że historia jako dyscyplina badawcza i refleksyjna ma służyć właśnie badaniu i refleksji, a nie podbijaniu narodowego bębenka w ramach polityki narodowo-populistycznej.
O ostatnim cesarzu Etiopii wiemy w Polsce niewiele. Głównie z „Cesarza” Ryszarda Kapuścińskiego, który zawiera liczne odstępstwa od faktów i konfabulacje autora. Nowa biografia etiopskiego władcy pokazuje, że wciąż pozostaje on postacią wieloznaczną i nie poddaje się schematycznym, jednowymiarowym interpretacjom.
Kim był Churchill? Politycznym nowatorem i mężem opatrznościowym, który nadawał kierunek swojej epoce? Czy też uosobieniem jej najgorszych, imperialnych cech? W książkach Niny Smolar i Tariqa Alego poznajemy oba oblicza tego brytyjskiego polityka.
Najpierw Monar dla osób uzależnionych od narkotyków, potem Stowarzyszenie Solidarni Plus, które wspierało osoby zarażone wirusem HIV, a na koniec Markot, pomagający osobom w kryzysie bezdomności. I jeden człowiek – Marek Kotański.
Poetka, aktorka, autorka jednego z pierwszych łagrowych świadectw. Postać nieprzeciętna, porównywana przez jej współczesnych do Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Dziś jej twórczość przypomina Anna Piwkowska – autorka wyboru wierszy oraz biografii Beaty Obertyńskiej.
Główną osią ekspozycji jest chronologicznie przedstawiona biografia twórcza Anny Bilińskiej i jest to najlepszy z możliwych wyborów. Powiedzmy sobie bowiem otwarcie – Bilińska była i pozostanie bardzo przyzwoitą malarką akademicką. Nic ponadto. Na wystawie łatwo więc pokazać kolejne etapy jej twórczości, trudniej zogniskować ją wokół ewidentnych arcydzieł.