0000398695
close
W walce o demokrację nie robimy sobie przerw! Przekaż 1,5% na Fundację Kultura Liberalna WSPIERAM
close
Kultura Liberalna solidarnie z Ukrainą

PRZEKAŻ
1,5%
PODATKU
close

W walce o demokrację

nie robimy sobie przerw!

Przekaż 1,5% na Fundację
Kultura Liberalna

Przekaż 1,5%
na Fundację Kultura Liberalna
forward
close
  • Górak-Sosnowska
  • Grzywacz
  • Jagielski
  • Waliński

Nieliberalna demokracja. Miękki autorytaryzm w natarciu

Szanowni Państwo,

Brutalny zamach, który miał miejsce w Muzeum Narodowym w Tunisie, przeraził nie tylko Tunezyjczyków. Od dawna obawiano się zarówno ataków terrorystycznych, jak i ewentualnego osunięcia się państwa w rządy autorytarne. Dotychczasowe próby budowania liberalnych demokracji w innych państwach regionu, jak choćby w Egipcie, nie nastrajały zbyt optymistycznie. Można nawet zadać pytanie, czy w mieście, w którym niecałe pięć lat temu zaczęła się arabska wiosna, nie nastąpił właśnie jej symboliczny koniec.

Według ostatniej edycji rankingu Freedom in the World, pierwszy raz od dekady wzrosła liczba krajów niedemokratycznych na świecie. Chociaż takie kraje to wciąż jedynie 35 proc. wszystkich państw świata, gdyby usunąć je z globusa, powierzchnia lądów zmalałaby nieomal o połowę!

„Demokracja nieliberalna”, „ograniczona”, „delegowana”, „reżim hybrydalny”, „semidemokratyczny”, „miękki autorytaryzm” – w zaciszu uczelnianych gabinetów powstało już wiele naukowych określeń tego niebezpiecznego i fascynującego zarazem zjawiska. Co się tak naprawdę kryje za ową konstrukcją? Odpowiedź wydaje się prosta: nieliberalna demokracja to ustrój, gdzie jednocześnie stosowane są demokratyczne procedury i łamane prawa obywatelskie; w którym kultura obywatelska zanika na skutek demobilizacji i depolityzacji społeczeństwa. Swego czasu stan taki trafnie scharakteryzował Fareed Zakaria. Triumf demokracji, pisał amerykański dziennikarz, nie może mieć miejsca, jeśli w danym miejscu nie zakorzenią się na dobre prawa. Przeprowadzenie wyborów i promowanie liberalizmu jako doktryny gospodarczej nie wystarczy.

Jeszcze kilka lat temu zdania te brzmiały obrazoburczo. Łatwiej było wierzyć w „koniec historii” i rychły triumf demokracji liberalnej. Dziś widzimy, że kolejne demokracje nieliberalne powstają jak grzyby po deszczu w coraz to nowych rejonach świata. Co więcej, ich narodziny nie muszą wcale wiązać się z dramatycznym upadkiem państwa czy politycznym chaosem. Zmiany często dokonywane są w następstwie wyborów i w zgodzie z demokratycznymi procedurami.

Zapraszając Państwa do zeszłorocznej Debaty Tischnerowskiej poświęconej nieliberalnym demokracjom, skupialiśmy się na transformacji Rosji oraz Węgier, jedynie wspominając o przypadku Turcji. Nasi paneliści twierdzili jednak, że aby zrozumieć, czym stała się demokracja nieliberalna w XXI w., musimy choć na chwilę wyjść poza euroamerykański krąg kultury. Spojrzeć na niego z zewnątrz oczami ludzi urodzonych poza nim i coraz mniej chętnie do niego aspirujących.

Przebudzenie się regionów, które w starszej, a obecnie niepoprawnej politycznie, nomenklaturze nazywane były „Trzecim Światem”, Europejczyków fascynuje i przeraża. Według prognoz zamieszczanych corocznie w renomowanych periodykach ekonomicznych, ciężar świata przenosić się będzie coraz częściej na tereny, które dziś stanowią podręcznikowe wręcz przykłady demokracji nieliberalnych. O wzroście znaczenia państw grupy BRICS (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, RPA) pisaliśmy już na łamach „Kultury Liberalnej”. Spójrzmy jednak w inne rejony globu. Weźmy choćby Nigerię – najbogatszy i najludniejszy kraj Afryki, państwo budujące PKB na eksporcie surowców, w ostatnich dniach marca przystąpi do testu demokracji. Według komentatorów, od wyborów tych zależeć będzie stabilność tego państwa, a także – patrząc szerzej – całokształt relacji Europy i byłych afrykańskich kolonii.

Temat Tygodnia otwiera rozmowa Błażeja Popławskiego z Wojciechem Jagielskim dotycząca tego właśnie rejonu. Zdaniem Jagielskiego, demokracja liberalna od początku była w oczach Afrykanów sztucznym tworem, narzucanym przez byłych kolonizatorów. Co gorsza, niechlujny sposób jej wdrażania, przymykanie oczu na wyborcze fałszerstwa i rządy autokratów dodatkowo ją skompromitowały. „Globalna Północ toleruje powierzchowność demokracji, akceptuje zachowania, których w Europie nigdy by się nie dopuszczono”, mówi Jagielski. Jak w takiej sytuacji można uwierzyć w demokrację?

Podobnego zdania jest Katarzyna Górak-Sosnowska, która analizuje jakość demokracji w świecie arabskim, niemal pięć lat po wybuchu tzw. arabskiej wiosny. Bilans rewolucji jest jednoznaczny. „Nadzieje na zmianę polityczną zostały całkowicie zniweczone. Dziś we wszystkich krajach, z wyjątkiem Tunezji, do głosu dochodzą osoby delikatnie mówiąc sceptyczne wobec demokracji”. A niedawny zamach terrorystyczny w Tunezji pokazuje, że nawet ten kraj może paść ofiarą radykalizacji nastrojów.

„Mieszkańcy globalnego Południa z coraz większą niechęcią reagują na wtłaczanie ich w algorytmy zachodnich planistów i coraz śmielej projektują własne rozwiązania”, twierdzi z kolei Grzegorz Waliński. Zdaniem byłego dyplomaty eksperymenty ustrojowe, których obecnie jesteśmy świadkami, nie muszą jednak mieć tylko negatywnych konsekwencji. „Lepiej patrzeć na to, jak na fazę pilotażową szerszego projektu poszukiwania nowej formuły rządzenia”.

Trudno się tym poszukiwaniom dziwić, tym bardziej, że w innych częściach świata kończyły się powodzeniem. Najbardziej spektakularnym przykładem takiego sukcesu jest Singapur. Rok 2015 to dla tej byłej brytyjskiej kolonii data symboliczna – równo 50 lat po odzyskaniu niepodległości, zmarł autor gospodarczego sukcesu, wieloletni premier Lee Kuan Yew. Skok rozwojowy w Singapurze dokonał się jednak kosztem wolności obywatelskich. Choć dziś to jedno z najbogatszych państw świata, przez ranking Freedom House od lat uznawany jest za kraj jedynie „częściowo wolny”. Pisze o nim w zamykającym Temat Tygodnia tekście Anna Grzywacz.

 

Zapraszamy do lektury,

Błażej Popławski i Łukasz Pawłowski

 

Stopka numeru:

Koncepcja numeru: Błażej Popławski.

Współpraca: Łukasz Pawłowski, Kacper Szulecki, Jakub Sypiański.

Nr 324

(12/2015)
24.03.2015

Z Wojciechem Jagielskim rozmawia Błażej Popławski

Spartaczona demokracja

O tym, jakie są szanse na demokratyzację państw globalnego Południa oraz jak postrzegany jest tam zachodni system polityczny, mówi jeden z najlepszych polskich reportażystów.

Z Katarzyną Górak-Sosnowską rozmawia Błażej Popławski

Drugiego arabskiego przebudzenia nie będzie

„Demokracje nieliberalne, fasadowe, ustroje hybrydowe – to moim zdaniem polityczna przyszłość świata muzułmańskiego”, mówi ekonomistka i islamolog ze Szkoły Głównej Handlowej.

Z Grzegorzem Walińskim rozmawia Błażej Popławski

Nowy rodzaj demokracji

„Dawny Trzeci Świat staje się poligonem dla nowego rodzaju demokracji. Trudno jednak stwierdzić, że jakiś konkretny model ustrojowy już się wykształcił i dominuje”, mówi były ambasador RP w Nigerii.

Anna Grzywacz

Singapur – rozwój okupiony wolnością

Singapur lśni sterylną czystością. Kosmopolityczna metropolia stanowi przykład perfekcyjnej realizacji założeń urbanistycznych. Państwo-miasto – chciałoby się napisać: „XXI-wieczna polis” – oferuje również coś, co w świecie zachodnim budzi kontrowersje. To nieeuropejskie rozumienie wolności.

PATRZĄC

Lech Nijakowski

O dobrym robocie i złych ludziach. Recenzja filmu „Chappie” Neilla Blomkampa

Nowy film reżysera „Dystryktu 9” był przez wielu oczekiwany jako wydarzenie, choć słabe „Elizjum” powinno przesadne nadzieje wygasić. Obecna moda na dyskusje o posthumanizmie zdawała się gwarantować co najmniej strawny intelektualnie posiłek. Tymczasem „Chappie” to bajeczka – nudna i niemądra.

Konrad Matyjaszek

Polinizacja historii. O wystawie stałej Muzeum Historii Żydów Polskich

Przedstawienie historii Żydów i Polaków to duże wyzwanie – wymaga pogodzenia odmiennych wniosków i interpretacji oraz znalezienia odpowiedniego języka dla wyrażenia zarówno jasnych stron wspólnej przeszłości, jak i bolesnej traumy. Czy unikanie trudnych tematów jest rozwiązaniem tego problemu?

Katarzyna Kazimierowska

Życie zaczyna się teraz. „Gloria” Sebastiana Lelio

Czy cielesność ludzi starszych musi być pozbawiona zmysłowości? Nagrodzona w 2013 r. w Berlinie Paulina Garcia oddaje w „Glorii” rzeczywistość pięćdziesięciolatków, w której flirt i romans przeplatają się z niepokojem i samotnością.

WIĘCEJ
CZYTAJĄC

Z Justyną Czechowską, Urszulą Kropiwiec i Aleksandrą Szymańską rozmawia Piotr Kieżun

Wszystko jest przekładem

O roli i obecności tłumacza, dialogu pomiędzy różnymi dziedzinami sztuki oraz Gdańskich Spotkaniach Tłumaczy Literatury „Odnalezione w tłumaczeniu” z jego organizatorkami rozmawia redakcja „Kultury Liberalnej”.

WIĘCEJ
SMAKUJĄC

Weronika Bulicz

To gluten or not to gluten

Czy ktoś jeszcze pamięta, o co chodziło? Czy o chorobę? Czy tylko o to, by poczuć się lepiej? Trudno powiedzieć, ale dziwna dyskusja, która toczy się na temat glutenu, to zjawisko. Po prostu.

WIĘCEJ

FELIETONY

[Feminizując] Szkoła dla naszych dzieci

[Bioetyka] Nieprzejrzysty kodeks przejrzystości

[Izrael] Arabowie w Knesecie

KOMENTARZ NADZWYCZAJNY

Bezpłatna edukacja to zwykły slogan [Spór o Uniwersytet]