KULTURA LIBERALNA > Patrząc > W co się...
W co się bawią dzieci Medei. O „Medei” w reżyserii Doroty Kędzierzawskiej w Teatrze Polonia
„O wielki Dzeusie i Temis czcigodna, / Spójrzcie, co cierpię, przez wielkie przysięgi / Związana z przeklętym mężem, / I jego, i «żonę», i pałac ten cały, / Ach, żeby ujrzeć – rozdarte!” – tak woła Medea w dramacie Eurypidesa [1]. Powstało wiele adaptacji teatralnych i filmowych przerażającego mitu o matce zabijającej własne dzieci z zemsty na swoim mężu Jazonie, który porzucił ją dla innej kobiety. Wszystkie, choć różne stylistycznie, tak samo koncentrują się na osobie Medei. Nie wiemy tak naprawdę, co czuje Jazon, choć wypowiada się kilkakrotnie. Natomiast postaci dzieci pełnią w dramacie jedynie funkcję narzędzi.
Gdyby przeanalizować mit wedle skrupulatnych reguł Władimira Proppa, występujące w nim dzieci można by sprowadzić do posłańców czy wręcz „pomocnych rekwizytów”. Nie odzywają się ani razu, mają tylko przekazać zatruty prezent przyszłej żonie Jazona; na koniec giną z rąk matki. Co czują? Na to pytanie próbowały odpowiedzieć autorki nowego dramatu pod tym samym tytułem – Kate Mulvany i Anne-Louise Sarks. Prosty, współczesny język dramatu oraz długotrwała praca z dziećmi w teatrze, poprzedzająca premierę, zaowocowały ogromnym sukcesem w Australii, na rodzimym kontynencie autorek. Zachwyciła się nim również Krystyna Janda i bez wahania zaproponowała jego reżyserię Dorocie Kędzierzawskiej, znanej z filmów, w których świat przedstawiany jest z perspektywy dziecka.
Powstała sztuka lekko podana, za to niezwykle mocna w przekazie – niczym świetnie przyrządzony drink, który jest słodki, a jego efekt odczuwamy dopiero pod koniec. Na scenie znajdują się jedynie dwa podwieszane łóżka, na których można bujać się jak na huśtawce, co tylko podkreśla dziecięcość atmosfery. Przez cały czas panuje ciemność, a na ekranie powyżej wyświetlają się delikatne animacje Elizy Płocieniak-Alvarez, na których pojawiają się przeróżne stwory rysowane dziecięcą ręką.
Leon i Teoś to synowie Medei i Jazona (tak, okazuje się, że chłopcy mają imiona). Dzieci rozbrajają swoją naturalną grą i urokiem. Są dwójką cudownych łobuziaków, których z miejsca uwielbiamy. Całe dnie spędzają w pokoju, samotnie; rodzice się kłócą. „Jeśli się kochają, to wystarczy jeden buziak”, mówi rzeczowo młodszy Teoś. Jeśli jednak nie, to będą czekać dłużej… Są niczym bracia Lwie Serce, którzy znają swój przyszły los. Bawią się w wojnę. Teoś potrzebuje chwili, by „teatralnie” zginąć. Na co Leon strofuje brata: „Bez wstępu, po prostu umieraj”.
Lekcja dojrzałości
Medea, w tej roli Magdalena Boczarska, zjawia się rzadko. Jest zdenerwowana, pali papierosa, zrzuca winę na dzieci. Uśmierca je trucizną, umierają „po prostu”, pięknie i estetycznie, jakby zgodnie z czerwonofigurowym malowidłem z amfory, którą możemy oglądać w Luwrze. Sztukę otwiera i zamyka delikatny śpiew Medei, jakby zabierała nas w miłą, baśniową podróż. Nie wzywa Zeusa ani Temis, jak u Eurypidesa, bowiem „bóg znika do dziury”, a to wszystko „to tylko zabawa, niebo-piekło”. Słowa te przypominają mi natychmiast dwa obrazy filmowe. Pierwszy to „Powrót” Andrieja Zwiagincewa. Po latach nieobecności ojciec wraca do domu. Jeden z jego synów akceptuje ojca od razu, drugi buntuje się – skąd ma mieć pewność, czy zaraz znów nie zniknie? Drugi to „Pejzaż we mgle” Theo Angelopoulosa. Dwójka rodzeństwa, chłopiec i starsza od niego siostra, opuszcza Grecję w poszukiwaniu ojca, który ponoć mieszka w Niemczech. Podróżują pociągami, stopem, godzinami idą dosłownie we mgle. Nad morzem są świadkami wyłowienia olbrzymiej dłoni Kolosa Rodyjskiego. Zostaje ona podwieszona do helikoptera i wskazuje w zupełnie nieznanym kierunku. Jesteśmy dziećmi porzuconymi przez Boga, bawiącymi się w „niebo-piekło”? Ani autorki dramatu, ani reżyser teatralnej „Medei” nie udzielają odpowiedzi. Raczej starają się nami potrząsnąć, zwrócić uwagę na świat obok nas, za który jesteśmy odpowiedzialni.
Dorota Kędzierzawska zawsze tworzyła autorskie filmy, do których sama pisała scenariusze. „Wrony” (1994) czy „Jestem” (2005), a nawet jej wczesny film „Jajko” (1982) ‒ wszystkie opowiadają o samotności dzieci, porzuconych przez dorosłych. Podglądamy ich intymny świat jakby przez dziurkę od klucza. Starszy brat gotuje tytułowe jajko. Kiedy już zabiera się do jedzenia, spostrzega zapatrzoną w nie młodszą siostrę. Oddaje jajko bez słowa i wyprowadza kurę na spacer.
Scenariusze są przemyślane i egzekwowane na planie co do słowa. Nie ma miejsca na improwizację. Zawsze jednak mamy wrażenie, jakbyśmy oglądali film dokumentalny. Kędzierzawska ma niezwykły dar otwierania nawet najbardziej nieśmiałych dzieci. W teatrze jednak nie ma możliwości „dubli”. A mali aktorzy całego tekstu musieli nauczyć się na pamięć. Autorka filmu „Jestem” wielokrotnie powtarzała, że sama jest nieśmiała, dlatego właśnie pracuje z dziećmi. Ale czy to dostateczny powód, żeby dziecko nauczyło się scenariusza na pamięć i zagrało przed kamerą czy na scenie? A może wystarczy potraktować je poważnie?
Medea obwinia własne dzieci. Podobno w ogóle dzieci potrafią być równie okrutne jak dorośli. W Iwanie, bohaterze filmu Andrzeja Tarkowskiego „Dziecko wojny”, wzbiera nienawiść do świata, do drugiego człowieka; staje się obojętny jak Kaj porwany przez Królową Śniegu. Niech nas to tak nie zaskakuje, dzieci uczą się w lot – od dorosłych.
Na obrazie „Zabawy dziecięce” Pietera Bruegla Starszego widać, jak dzieci kręcą bączka, chodzą na szczudłach, grają w kulki. Tak właśnie powinien wyglądać ich świat. Albo może w ogóle świat. Jest on jednak niedoskonały. Dorośli często są bezradni, a od dzieci oczekują bohaterstwa. Dorota Kędzierzawska w swoich filmach pokazuje, jak w istocie dzieci potrafią podejmować odpowiedzialne decyzje. W „Jutro będzie lepiej” opowiada skądinąd prawdziwą historię trzech bezdomnych chłopców, którzy uciekają z Rosji do Polski przez „zieloną” granicę. Niejeden dorosły nie byłby w stanie tego dokonać.
Kędzierzawska przybliża nam rzeczywistość dzieci. Mam wrażenie, jakby Arthur Reinhart, autor zdjęć, filmował wedle wskazówek Yasujirō Ozu, z pozycji tatami. Trochę jak w bajce animowanej, gdzie dorośli ukazani są często od pasa w dół. „Dzieci są najbardziej nikim i niczym. / dzieci żyją na dole, poniżej pasa ludzi.” mówi w swoim wierszu chorwacka poetka Dorta Jagić.
W nowej adaptacji „Medei” schemat zostaje odwrócony: tutaj to dorośli są niemal nieobecni. Medea zjawia się na chwilę, Jazon w ogóle. Jesteśmy cały czas z Leonem i Teosiem w ich ciemnym pokoju i dochodzą do nas tylko strzępki ze świata ich rodziców, którzy przecież zmagają się z poważniejszymi problemami. „Cały czas jedziemy… i pomyślałam, że nigdy tam nie dotrzemy” – pisze w myślach dziewczynka list do ojca w „Pejzażu we mgle” i dodaje – „Alexander się zdenerwował, jak dorosły”. Bo dzieci przecież nie denerwują się, nie palą papierosów i mają różowe życie. W trudnych momentach jednak potrafią być bardziej odpowiedzialne od dorosłych. Leon troszczy się o młodszego brata i pilnuje, by nakarmić rybki – przecież każda drogo kosztowała.
Może wcale nie jest tak, że dzieci i ryby nie mają głosu. Może trzeba tylko uważnie posłuchać.
Przypis:
[1] Eurypides, „Medea”, [w:] „Antologia tragedii greckiej”, tłum. Jerzy Łanowski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975, str. 375.
Sztuka teatralna:
„Medea”, Kate Mulvany i Anne-Louise Sarks wg dramatu Eurypidesa, Teatr Polonia, premiera 22 V 2014.
Reżyseria: Dorota Kędzierzawska
Tłumaczenie: Karolina Kołtun
Scenografia i światło: Arthur Reinhart
Kostiumy: Małgorzata Zacharska
Muzyka: Daniel Pigoński
Autorzy tekstów piosenek: Piotr Lachmann, Bogdan Chorążuk
Animacje: Eliza Płocieniak-Alvarez
Konsultacje szermiercze: Michał Zabłocki
Asystent scenografa: Małgorzata Domańska
Producent wykonawczy i asystent reżysera: Marta Więcławska
Casting: Małgorzata Adamska i Żywia Kosińska
Obsada:
W roli Medei: Magdalena Boczarska
W rolach Leona i Teosia: Feliks Matecki, Wincenty Matecki, Jan Rogaliński, Adam Tomaszewski
Ilustracje: materiały prasowe Teatru Polonia
Skoro tu jesteś...
...mamy do Ciebie małą prośbę. Żyjemy w dobie poważnych zagrożeń dla pluralizmu polskich mediów. W Kulturze Liberalnej jesteśmy przekonani, że każdy zasługuje na bezpłatny dostęp do najwyższej jakości dziennikarstwa
Każdy i każda z nas ma prawo do dobrych mediów. Warto na nie wydać nawet drobną kwotę. Nawet jeśli przeznaczysz na naszą działalność 10 złotych miesięcznie, to jeśli podobnie zrobią inni, wspólnie zapewnimy działanie portalowi, który broni wolności, praworządności i różnorodności.
Prosimy Cię, abyś tworzył lub tworzyła Kulturę Liberalną z nami. Dołącz do grona naszych Darczyńców!
PRZECZYTAJ INNE Z TEGO NUMERU
KOMENTARZE
