Polityka, do pewnego stopnia, przypomina podwórkowy mecz piłkarski: póki wszyscy grają zgodnie, składy są w miarę równe, a liczenie goli zasadniczo uczciwe, można grać dalej. Kiedy jednak na boisko wchodzi drużyna osiłków, których nie interesuje gra, tylko pokaz siły, powstaje trudny do rozwiązania problem.
Na podwórku sejmowym znajdujemy się właśnie w takiej sytuacji. W opinii publicznej nie ma tylko zgody, kto zachowuje się jak grupa osiłków – rząd czy opozycja. Pewną wskazówką może być wynik ostatniego starcia. PiS uchwalił budżet mimo bardzo poważnych wątpliwości proceduralnych. Opozycja, która przez prawie miesiąc blokowała mównicę sejmową, odstąpiła od tej formy protestu.
Redaktor naczelny tygodnika „wSieci” Michał Karnowski stwierdził, że „PiS wygrał to do zera”. Charakter tego zwycięstwa dobrze unaocznia komentarz Jarosława Kaczyńskiego, który podczas czwartkowej konferencji prasowej – w tym samym wystąpieniu! – pogroził politykom opozycji prokuratorem i stwierdził, że „możliwa jest też umowa między partiami, że wracamy do cywilizowanych obrad”.
Tak naprawdę przegraliśmy jednak wszyscy. Krajobraz polityczny po sejmowym sporze o legalność budżetu przypomina ruinę. Partia rządząca przepycha ustawy kolanem, nie jest zainteresowana konsultowaniem projektów nawet ze swoimi zwolennikami, a jeżeli napotyka sprzeciw, odbiera go jako nieuprawniony. W sytuacji spornej PiS wybiera politykę siły.
PiS przyjmuje najwyraźniej, że zwycięstwo wyborcze to cztery lata całkowitej swobody działań. Władza może z pobudek politycznych przejąć Trybunał Konstytucyjny serią niekonstytucyjnych ustaw, nowa prezes TK może zostać wybrana przy złamaniu procedury, którą PiS sam uchwalił, Zbigniew Ziobro może zgłosić wniosek o stwierdzenie nieważności wyboru kolejnych trzech sędziów, których PiS chce zastąpić swoimi nominatami, a partia i tak będzie twierdzić, że to ona broni porządku prawnego przed puczystowskimi zamiarami opozycji. Tymczasem opozycja pozostaje bezradna. Najchętniej za każdy faul przyznawałaby czerwoną kartkę, ale jej protesty nie przynoszą pożądanego efektu.
Wszystko to nie jest bardzo zaskakujące, ponieważ każda strona spełnia tylko oczekiwania tej drugiej. PiS od początku zakładał, że opozycja – do spółki ze stojącymi za nią tajemniczymi siłami – będzie uniemożliwiać mu rządzenie. Na każdy sprzeciw wobec własnych działań reaguje więc alergicznie, tak jakby zależeć miała od tego istota jego demokratycznego mandatu. Opozycja od samego początku oczekiwała zaś od PiS-u ataku na demokrację. Przy takim założeniu każdy kolejny ruch władzy wygląda jak element drobiazgowo ułożonego planu obalenia obecnego ustroju. W konsekwencji reakcje na działania PiS-u przekraczają właściwą miarę i stają się na dłuższą metę mało wiarygodne. Opinia publiczna nie traktuje ich wystarczająco poważnie.
Wybór właściwego sposobu reakcji na tę sytuację pociąga za sobą kolejne problemy. Aby możliwa była zmiana politycznego kursu, PiS musi przegrać wybory parlamentarne. Przyszłość opozycji jest więc dla przyszłości liberalnej demokracji tak samo ważna, jak polityka rządu. Opozycja nie może tylko sprzeciwiać się polityce obecnej władzy, musi także zdobywać wyborców – a to dwa różne zadania.
Przeciwnicy PiS-u mają tendencję do postrzegania wyborców tej partii jako nieracjonalnych. Uważają, że skoro PiS łamie standardy liberalnej demokracji, to nie ma dobrych racji, by popierać tę partię. Wiele osób po stronie opozycji uważa więc, że PiS właściwie zrobił wszystko za nich i teraz powinien odejść. Jeżeli ktoś chce w tej sytuacji na PiS głosować, to najwyraźniej z niskich pobudek. Według szeroko rozpowszechnionej opinii oznacza to, że został „kupiony” programami socjalnymi (np. 500+) i nie zależy mu na dobru wspólnym.
Jest to rozumowanie katastrofalne w skutkach. Przytłaczająca większość opozycji wydaje się wciąż nie rozumieć, że historia nie zaczęła się ani wczoraj, ani w roku 2015. Nie mamy do czynienia z sytuacją zero-jedynkową i nawet krytyczna ocena PiS-u nie oznacza w praktyce przerzucenia swojego głosu na partię opozycyjną. Żeby do niego doszło, opozycja musi odzyskać wiarygodność.
Mało tego, opozycja musi zapracować na swoją wiarygodność. To nie jest zaś proste i to z dwóch powodów. Po pierwsze, pewne obciążenie stanowią zaszłości historyczne. Opozycja kreuje się na obrońcę dotychczasowego porządku społecznego, tymczasem nie jest to postawa politycznie niewinna. Duża część Polaków oceniała ten porządek krytycznie, co umożliwiło przecież wyborczy sukces PiS-u. Pozycja „obrońców demokracji” nie musi więc automatycznie budzić zaufania.
Sprawę utrudnia fakt, że opozycja nie dostrzega, że owo obciążenie trzeba jakoś zneutralizować – że nie wystarczy po prostu „bronić demokracji” i czekać na rezultaty. Przyjmując formułę anty-PiS-owską, opozycja nie tylko oddaje pole partii rządzącej, ale też odbiera sobie narzędzia budowania poparcia.
Po drugie, jeżeli opozycja ustawia się w roli obrońcy demokracji, to byłoby najlepiej, gdyby od strony demokratycznych standardów była czysta jak łza. Ceną jest właśnie wiarygodność. Źle wpływa na nią sytuacja, gdy Mateusz Kijowski w niejasnych okolicznościach otrzymuje pieniądze ze składek na KOD i prawie nikomu to nie przeszkadza. Wynagrodzenie jest rzeczą normalną i w tej kwestii nie ma wątpliwości. Ale okoliczności są bardzo ważne. Jeżeli dobro demokracji leży mu na sercu, Kijowski powinien zrezygnować z wszelkich funkcji w KOD-zie, niezależnie od tego, co myślą o tym osoby chodzące na antyrządowe demonstracje.
Równie źle wygląda wyjazd szefa jednej z partii na wakacje do ciepłych krajów w czasie, gdy ogłasza się zagrożenie demokracji i organizuje spektakularną blokadę sejmu. Nie tylko ośmiesza to poważną sprawę, ale też sugeruje wyborcom, że ciężkiego kalibru zarzuty wobec PiS-u to pustosłowie. Taką samą rolę odegrały żartobliwe w zamyśle filmiki nagrywane podczas protestu w sejmie przez posłów Platformy, którzy najwyraźniej pomylili demokrację z happeningiem. Cyrk, który urządza opozycja, zbyt często odwraca uwagę od dużo bardziej niebezpiecznego dla wszystkich obywateli cyrku, który odstawia PiS.
Ale najważniejsze są w tym wszystkim demokratyczna praktyka i demokratyczny program. Niedopuszczalne jest szydzenie z osób otrzymujących świadczenia społeczne, czego symbolem stał się artykuł z „Newsweeka” o Polakach, którzy pojechali po raz pierwszy nad Bałtyk za pieniądze z programu „Rodzina 500 plus”. Umacnia to tylko wizerunek PiS-u jako partii reprezentującej lud. Nikt nie ma także prawa mówić „tu jest Polska”, ponieważ Polska jest zawsze „tu” i „tam”. Życie fantazją, że cały naród popiera protesty KOD-u, jest szkodliwe i nieodpowiedzialne. A pomysły alternatywnych sejmów, alternatywnych trybunałów czy państwa podziemnego mogą tylko zachwiać zaufanie do tego, co państwowe i wspólne. Nie mają nic wspólnego z demokracją.
Większość z tych uwag skierowanych jest do opozycji, ponieważ szanse na to, że PiS przekształci się w czempiona liberalnych swobód, są znikome. Przyszłość zależy od tego, jak wyglądać będzie centrowa opozycja. Jeśli ta może mieć na coś wpływ, to na standardy kultury politycznej. A to przecież one okazały się najsłabszym ogniwem polskiej demokracji.
Nawet jeśli PiS ostatecznie potknie się o własne nogi, przegra z powodu pogorszenia sytuacji gospodarczej albo przewróci się o laskę marszałkowską Marka Kuchcińskiego, lepsze standardy zostaną z nami. Będą stanowić kapitał moralny i polityczny, dzięki któremu demokracja będzie realnie silniejsza.
* Fot. wykorzystana jako ikona wpisu: Bronski Beat (CC BY-NC-ND 2.0); Źródło: Flickr.com
