Nasze mózgi pozwalają nam na robienie rzeczy zwykłych i niezwykłych. To w nich mieszkają wspomnienia, marzenia i emocje. To dzięki naszym mózgom możemy planować wakacje. Grać w piłkę. Wczuć się w bohatera książki. Rozważać tajemnice wszechświata i badać rzeczywistość, która jest wokół nas. To dzięki mózgom jesteśmy tym, kim jesteśmy. Pomimo tego, że mózg pozwala nam na robienie tak wielu zwykłych i niezwykłych rzeczy – sam w sobie jest tajemnicą, a jego poznanie to jedno z największych wyzwań stojących przed naukowcami.
Czy o mózgu – tym skomplikowanym nie do końca poznanym galaretowatym organie, który nosimy między uszami – można mówić w prosty sposób? Pomysł stworzenia książki dla dzieci, która opowiada o mózgu, może wydawać się szalonym przedsięwzięciem. I zapewne można by ten pomysł potraktować jako niepoważny, gdyby nie to, że za jego realizację wziął się nie kto inny jak tylko profesor Jerzy Vetulani, wybitny uczony i nieustraszony popularyzator nauki, który swoim entuzjazmem i łatwością w przedstawianiu trudnych tematów potrafił oczarować szerokie grono odbiorców. „Sen Alicji” to piękna oraz inspirująca książka, w której profesor Vetulani wspólnie z Marią Mazurek i Marcinem Wierzchowskim pokazują, że można młodemu czytelnikowi w prosty, a zarazem wielowątkowy sposób przedstawić obecny stan wiedzy o mózgu.
W trakcie swojego niezwykłego snu bohaterka książki, Alicja, krok po kroku zapoznaje się z informacjami na temat budowy mózgu i funkcji, które wykonuje ten niezwykły organ. Nawiązuje znajomość z neuronami, dowiaduje się, jak dogadują się one między sobą. Poznaje zadania poszczególnych obszarów mózgu, a także dowiaduje się, dlaczego odczuwa emocje, jak formują się jej wspomnienia i co się dzieje z ciałem w trakcie snu. Przewodnikiem po tej onirycznej podróży jest nie kto inny tylko sam Mózg, który wchodzi w dialog z Alicją i odpowiada na jej dociekliwe pytania. Mózg, w swojej opowieści, podejmuje nie tylko tematy związane ze swoim typowym funkcjonowaniem, lecz idzie dalej – nie ucieka od zagadnień trudnych i nieco filozoficznych, jak na przykład tego, co się dzieje z mózgiem po śmierci. Mierzy się również z problemem świadomości. Te rozważania są z jednej strony rzeczowe, a z drugiej bardzo subtelne i inspirują czytelnika do zadawania własnych pytań.
„Sen Alicji” to przepiękna, bogato ilustrowana, przystępna i zabawna książka. Jej autorzy dokonali rzeczy niesamowitej – połączyli bardzo interesującą warstwę merytoryczną z absolutnie zachwycającą stroną graficzną. Książka ma ciekawą strukturę, a prezentowana w niej historia cechuje się znaczną dynamiką. Stonowana kolorystyka sprawia, że pomimo tego, że na stronicach znajdziemy dużo informacji i różnorodnych elementów, to jednak nie ma poczucia przytłoczenia nadmiarem bodźców. Odbiór książki ułatwia także to, że jest napisana z humorem.
Osoby, które miały szczęście poznać profesora Vetulaniego wiedzą, że miał on niesamowitą umiejętność trafiania do różnorodnego grona odbiorców. Czytając książkę, miałam wrażenie, że będący narratorem Mózg ma głos Profesora. „Sen Alicji” nie jest według mnie książką skierowaną do dzieci, ale po prostu do czytelnika – w każdym wieku – zafascynowanego światem i organem, który w największym stopniu pozwala nam ten świat poznawać. Szczególnie jednak cieszy mnie to, że bohaterką tej książki jest dziewczynka. Mam nadzieję, że „Sen Alicji” zainspiruje dziewczynki, które chciałyby związać swoją przyszłość z naukami o mózgu i da im odwagę do tego, by realizowały swoje marzenia.
Z wielką przyjemnością przeglądam książki, których strona merytoryczna nie ustępuje stronie graficznej. Moim zdaniem dobra literatura popularnonaukowa dla dzieci to najwyższa – i prawdopodobnie najtrudniejsza – forma popularyzacji nauki. „Sen Alicji” doskonale pokazuje, że możliwe jest tworzenie merytorycznie ambitnej i jednocześnie zachwycającej pod względem estetycznym literatury dla dzieci.
Chociaż książka zawiera pewne uproszczenia i nie zawsze przedstawia aktualny stan wiedzy z zakresu opisywanego tematu (na przykład informacje o różnicach międzypłciowych w funkcjonowaniu mózgu są nieco przestarzałe), to jednak jest pozycją godną polecenia dla osób, które cenią sobie połączenie fascynującej wiedzy i zachwycającej ilustracji książkowej. Moim zdaniem to jedna z najlepszych książek popularnonaukowych dla dzieci, jakie pojawiły się na polskim rynku wydawniczym.
Książka:
Jerzy Vetulani, Maria Mazurek, Marcin Wierzchowski, „Sen Alicji, czyli jak działa mózg”, wyd. Mando (WAM), Kraków 2018.
Rubrykę redaguje Paulina Zaborek.
