Łukasz Pawłowski: W połowie sierpnia ujawniono wyniki szeroko zakrojonego śledztwa w sprawie pedofilii wśród księży w Pensylwanii. Proszę powiedzieć ludziom, którzy nie znają tej sprawy, dlaczego wyniki wywołały taki skandal?

Walter Robinson: Najpierw trzeba by znaleźć kogoś, kto w ogóle o tym nie słyszał.

ŁP: Część osób, nawet jeśli słyszała, to z pewnością nie zna szczegółów.

Z mojego punktu widzenia, pierwsze pytanie brzmi: co w tym nowego? Wielu ludzi, wliczając w to dziennikarzy, potraktowało to, co się wydarzyło w Pensylwanii, jako niesamowite odkrycie.

ŁP: Tak nie jest?

Nie jest. To raczej potwierdzenie, że jeśli tylko jakiś organ śledczy otrzyma dostęp do dokumentów kościelnych, odkryje taką samą sytuację w każdej diecezji i archidiecezji na świecie. Nawiasem mówiąc, z tego, co wiem, dotyczy to także archidiecezji krakowskiej, kiedy arcybiskupem był późniejszy Jan Paweł II. To znaczy, że wszyscy biskupi i arcybiskupi postępowali tak samo – ukrywali zbrodnie.

Kościół, przynajmniej w Stanach Zjednoczonych, oficjalnie przyznał, że około 4–5 procent księży wykorzystywało seksualnie dzieci. Kiedy jednak organy śledcze przeprowadzają dochodzenie, okazuje się, że te liczby są dwa razy większe. W Bostonie, kiedy w 2003 roku opublikowano pełne wyniki dochodzenia, mieliśmy 250 takich księży, co stanowiło 10 procent wszystkich.

Po pierwsze, najważniejsze jest to, że problem jest o wiele poważniejszy, niż się ludziom wydaje. Po drugie, po sukcesie prokuratora generalnego w Pensylwanii, a także na skutek korzyści politycznych, jakie z tego tytułu odniósł, dziś każdy prokurator stanowy zapewne myśli: powinienem zrobić to samo. Teraz w końcu bez żadnych przeszkód można zająć się prześwietlaniem Kościoła katolickiego.

ŁP: Co to znaczy „bez żadnych przeszkód”? Wielu ludzi zna pańską pracę nie tylko z publikowanych artykułów w „The Boston Globe”, ale oczywiście także dzięki filmowi „Spotlight”. Pokazuje on ogrom trudności, z którymi musieliście się zmierzyć, kiedy stanęliście na drodze Kościołowi. Niechęć ofiar, aby opowiedzieć swoje historie, presja Kościoła, a także wpływowych lokalnych notabli. Co więc pan ma na myśli, mówiąc, że teraz w końcu nie ma żadnych przeszkód?

Nasze śledztwo pokazało, że Kościół od dekad zaangażowany był w coś, co nazywam „międzynarodowym spiskiem kryminalnym” [ang. international criminal conspiracy], który miał na celu maskowanie przestępstw seksualnych księży. W różnym stopniu, w zależności od diecezji, pomagali w tym lokalni funkcjonariusze wymiaru sprawiedliwości, którzy niekiedy wiedzieli o postępowaniu księży, ale byli – powiedzmy – na tyle przestraszeni polityczną siłą Kościoła, że nie mieli odwagi o niczym mówić ani nic zrobić.

W Massachusetts odkryliśmy dużą liczbę przypadków, w których policja odmawiała podjęcia działań, a sędziowie zamiatali sprawę pod dywan. Jest to także problemem w Ameryce Południowej, gdzie trudno wskazać granicę między państwem i Kościołem, przez co bardzo trudno jest oszacować skalę tych wykroczeń.

ŁP: Na jakiej podstawie pan tak sądzi?

Dam panom przykład. W Bostonie mamy 2 miliony katolików i odkryliśmy 250 księży, którzy na przestrzeni kilkudziesięciu lat molestowali dzieci. W Brazylii, w której byłem dwa lata temu rozmawiać o tym problemie, jest 130 milionów katolików. Liczba księży jest więc proporcjonalnie większa, ale do tej pory udało się znaleźć jedynie około tuzina księży, którzy molestowali dzieci. Władze nie chcą się jednak w ogóle angażować.

Ostatnio jednak w Chile sytuacja stała się tak zawstydzająca dla Watykanu, że władze rozpoczęły w tej sprawie śledztwo. Właśnie to mam na myśli, kiedy mówię, że w końcu w Stanach i – mam nadzieję – także w Europie, prokuratorzy mogą zająć się problemem pedofilii w Kościele bez obaw o polityczne koszty.

Kościół, przynajmniej w Stanach Zjednoczonych, oficjalnie przyznał, że około 4–5 procent księży wykorzystywało seksualnie dzieci. Kiedy jednak organy śledcze przeprowadzają dochodzenie, okazuje się, że te liczby są dwa razy większe. | Walter Robinson

ŁP: Co dokładnie ma pan na myśli, kiedy mówi, że przez lata Kościół był zaangażowany w działalność kryminalną? W państwa relacjach o tym, co działo się w Bostonie, najbardziej uderzające było nie tylko to, że dochodziło do molestowania, ale że istniał cały system stworzony tylko po to, aby sobie „radzić” z tymi sytuacjami. Przypominało to działalność korporacji, w której, gdy coś się stanie, stosuje się określone procedury. Twierdzi pan, że ten schemat działał na całym świecie?

Pewne jest – co wynika z ograniczonej liczby dokumentów, które ujrzały światło dzienne – że każdy kardynał i arcybiskup postępował według tego samego schematu. Jest tak, ponieważ Kościół stał się instytucją silnie sklerykalizowaną, istniejącą dla korzyści księży i biskupów, nie wiernych. W każdym dokumencie, który odkryto, pierwszym zaleceniem jest ochrona reputacji Kościoła. Chroniono ją poprzez zatajanie informacji. Przenoszono oskarżonych księży do innych parafii. Wątpię, czy dzisiaj byłoby to tak skuteczne, biorąc pod uwagę zasięg internetu i mediów społecznościowych, ale tak to wtedy funkcjonowało.

Kiedy ofiary zaczynały mówić, organizowano tajne mediacje, podpisywano ugody i zobowiązania do zachowania milczenia, dzięki czemu sprawy nigdy nie trafiały do sądów, przez co nie ma żadnej oficjalnej dokumentacji dotyczącej tego, co się działo. Dlatego nasze odkrycia odbiły się w Bostonie tak szerokim echem. Odkryliśmy początkowo, że archidiecezje zawarły tajne ugody w sprawach dotyczących ponad 70 księży. Ostatecznie okazało się, że dotyczyło to około 125 księży. Na podobnej zasadzie odbywało się to w innych miejscach.

Jak to możliwe, że arcybiskupi i kardynałowie w innych krajach działali podobnie? Ponieważ w ten sposób Kościół działał od zawsze. Watykan z pewnością odegrał rolę w opracowywaniu tego modus operandi.

Maciej Kowalczyk: Wracając do tego, co stało się w Pensylwanii, czym to śledztwo różniło się od waszego śledztwa dziennikarskiego przeprowadzonego w Bostonie?

W Bostonie nasza historia ciągnęła się przez szesnaście miesięcy. Zaczęliśmy nasze śledztwo w lipcu 2001, pierwsze publikacje pojawiły się w styczniu 2002 i w ciągu tego roku zamieściliśmy 600 artykułów. W naszym przypadku działał więc efekt nawarstwienia. W Pensylwanii tym, co tak wstrząsnęło ludźmi, był fakt, że cały ogromny dokument został opublikowany od razu. Nagle ludzie zdali sobie sprawę, że w ich sześciu diecezjach, było 300 księży-pedofilów, którzy skrzywdzili ponad 1000 dzieci, choć prawdopodobnie ofiar było kilkakrotnie więcej! To wszystko zostało opublikowane za jednym zamachem.

Myślę, że mieszkańcy Bostonu byli o wiele mniej zdziwieni tym, co zdarzyło się w Pensylwanii, niż ludzie w innych miejscach. Kiedy publikowaliśmy wyniki naszego śledztwa w 2002 roku podróżowałem trochę po Stanach, bo ludzie chcieli na ten temat rozmawiać. Trafiałem na osoby, które były przekonane, że to w bostońskiej wodzie pojawiło się coś, co sprawiało, że księża molestowali dzieci. Nie zdawały sobie sprawy, że to samo dzieje się także u nich i to na taką samą skalę. Różnica polegała na tym, że nikt w ich stanach czy diecezjach nie zmusił Kościoła do ujawnienia prawdy.

MK: Co będzie następnym krokiem po ujawnieniu skandalu w Pensylwanii? Będziemy świadkami szeroko zakrojonych śledztw inicjowanych przez stanowych prokuratorów?

Bardzo nie lubię mówić o tej sprawie w kategoriach politycznych, ale to śledztwo przyniosło prokuratorowi w Pensylwanii poważne korzyści polityczne. Myślę, że inni prokuratorzy stanowi także mogą dojść do wniosku, że ta sprawa jest ważna i opinia publiczna ma prawo wiedzieć, a Kościół powinien zostać rozliczony. Kościół miał szesnaście lat od czasu ujawnienia skandalu w Bostonie w 2002 roku, aby zachować się przyzwoicie, jednak czasem można odnieść wrażenie, że nawet nie ruszył się z miejsca.

Nasze śledztwo pokazało, że Kościół od dekad był zaangażowany w coś, co nazywam „międzynarodowym spiskiem kryminalnym” [ang. international criminal conspiracy], który miał na celu maskowanie przestępstw seksualnych księży. W różnym stopniu, w zależności od diecezji, pomagali w tym lokalni funkcjonariusze wymiaru sprawiedliwości. | Walter Robinson

ŁP: Powiedział pan wcześniej, że w czasie waszej pracy ludzie byli zaskoczeni, myśleli, że problem pedofilii wśród księży dotyczy jedynie Bostonu. Teraz jednak odkrywamy coraz więcej skandali. Czy to sprawi, że wierni – chociażby w USA – odwrócą się od Kościoła katolickiego?

W różnych stanach odsetek katolików jest inny, natomiast wizerunek Kościoła ucierpiał bardzo mocno. W Massachusetts Kościół nie ma praktycznie żadnej władzy politycznej, a było tak, że w przeszłości kardynał był najsilniejszą osobistością polityczną w stanie. To się skończyło. Wysokość datków i liczba wiernych w kościołach spadły. Wielu praktykujących katolików zrozumiało, że ich wiara to Bóg i lokalny pastor. Odwrócili się od Kościoła jako instytucji.

ŁP: To wszystko jest bardzo interesujące także z polskiej perspektywy, gdzie ujawniane są pojedyncze przypadki molestowania dzieci przez księży, ale nigdy nie przeprowadzono tak szeroko zakrojonego śledztwa, które dowiodłoby istnienia całego systemu tuszowania tych spraw. Wydaje się, że odkrycie takiego skandalu mogłoby się okazać końcem takiego Kościoła katolickiego w Polsce, jaki znamy.

Jeśli władze w Polsce miałyby na tyle odwagi, żeby zainicjować śledztwo, jego wyniki nie byłyby inne od tych w Pensylwanii i Bostonie. Pozostaje pytanie, czy władze w Polsce mają tyle odwagi i czy wierzą, że opinia publiczna ma prawo wiedzieć, jak Kościół przez dziesięciolecia traktował swoje dzieci.

Fot. wykorzystana jako ikona wpisu: Pxphere.com.