Jeszcze zanim Bożena Aksamit i Piotr Głuchowski oddali biografię księdza prałata Henryka Jankowskiego wydawcy, miałem okazję uczestniczyć w rozmowie na temat tej ponurej postaci z księdzem profesorem Andrzejem Kobylińskim w programie Andrzeja Morozowskiego. Wiedzieliśmy wówczas o Jankowskim tyle, co wszyscy. W tych dniach „Gazeta Wyborcza” ujawniła, że pierwszy kapelan solidarności był pedofilem. Mój interlokutor mówił, że „skandal Jankowskiego to wielkie lustro, w którym powinna się przeglądać cała Polska, ludzie Kościoła”. Wydawało mi się wtedy, że brzmi to dość patetycznie. No bo co może być niby terapeutycznego dla moich rodaków w taplaniu się w historii kolejnego pedofila w sutannie? Jednak po lekturze książki zmarłej już niestety Bożeny Aksamit i Piotra Głuchowskiego „Uzurpator. Podwójne życie prałata Jankowskiego” zastanawiam się już nie tyle nad pożytkami z zajmowania się tego typu przypadkami, ale nad tym, czy polscy katolicy tę próbę wytrzymają. Czy im oczy nie popękają, gdy zobaczą, jaką groteskową postacią był Jankowski. Bo historia Jankowskiego to kariera hedonisty, któremu dali się omamić wszyscy: Wałęsa, Wyszyński, Glemp, Jan Paweł II, by wymienić tych kilku znamienitych z milionów dumnych Polaków. „Król jest nagi”. Ci, którzy w pewnym momencie mieli nad Jankowskim władzę – cesarską i boską – doskonale wiedzieli, kim jest ten ponury typ. Jednak chroniąc mit ruchu „Solidarność”, w którego ścisłym kręgu obracał się prałat, nikt nie miał interesu, by go zatrzymać. Jankowski zjednał Kościołowi wielu możnych sponsorów. Na jego wpływach skorzystało wiele parafii nie tylko w Gdańsku. Kult „złotego cielca” oślepił wszystkich.

Prawda jest wstrząsająca. Aksamit z Głuchowskim odrobili lekcje. Na kartach mrocznej biografii prałata odmalowali bezlitośnie i bez korekt prawdę o Jankowskim. Wszystko to opatrzyli źródłami, najczęściej każdy istotny fakt potwierdza kilka relacji. To nie tylko świadectwa ofiar Jankowskiego i ich bliskich, dokumenty z prowadzonych postępowań ale również relacje otoczenia prałata, w tym duchownych. Nie szukali sensacji, przytoczyli po prostu fakty.

Tacy wówczas robili karierę

Po odłożeniu tej książki zostałem z pytaniem: Jak to się stało, że ten mierny człowiek, który z trudnością posługiwał się językiem polskim i chełpił się, że przeczytał w życiu dwie książki, którego nie chciało nawet Ludowe Wojsko Polskie, tak daleko zaszedł? Zdradzę, że miał duże trudności z dostaniem się do seminarium, a ściślej mówiąc, nie chciano go przyjąć w poczet kleryków w Pelplinie i dopiero seminarium w Oliwie, w którym brakowało kandydatów do kapłaństwa, przyjęło go na studia. Jak to się mówi: „na bezrybiu i rak ryba”.

Odpowiedź wydaje się prosta. Tacy w czasach peerelu robili karierę. Geszefciarze, którzy umieli przypodobać się przełożonym. Według doktora Krzysztofa Borowiaka, który od wielu lat prowadzi badania naukowe w oparciu o archiwa zgromadzone w IPN, między innymi na temat stopnia inwigilacji Kościoła i nasycenia jego pasterzy agenturą komunistycznych służb specjalnych, lista księży zarejestrowanych w aktach służb bezpieczeństwa PRL (według Rocznika Archidiecezji Poznańskiej na rok 1986) liczy bez mała trzystu kapłanów. „Worek, korek i rozporek”. O te przypadłości potykali się księża: jazda po pijaku, chciwość, kobieta na boku lub „słabość” w stosunku do nieletnich.

Co z tego, że Jankowski nie potrafił ze zrozumieniem przeczytać studenckiej lektury, skoro miał dryg do interesów? A to skombinował bilety do opery, a to zebrał pieniądze na odbudowę kościoła świętej Brygidy. To, że był pedofilem, miał relacje intymne z klerykami, szło w zapomnienie. Wybaczano mu największe zbrodnie, byle ludzie nie gadali. Zaradność Jankowskiego i jego bezwzględność były trampoliną do sukcesu jak w każdej korporacji.

W końcu przyszedł taki moment, że stał się nietykalny. Autorzy „Uzurpatora” dość precyzyjnie go wskazują. Na wyżyny kariery, piedestał, z którego nie dało się go strącić i który przeszkodził w rozliczeniu go ze zbrodni prymitywnej pedofilii, wyniosła Jankowskiego – co za paradoks (!) – esbecja. To czas strajków w Gdańsku z początku lat 80. ubiegłego stulecia. Ciekawe, co poczują ci wszyscy, którzy zabijali się, żeby kupić nagrywane na taśmę magnetofonową homilie pierwszego kapelana „Solidarności”, kiedy z lektury książki Aksamit i Głuchowskiego dowiedzą się, że pisali je funkcjonariusze aparatu państwa? Potem kazania pisał Jankowskiemu ministrant. Z książki o uzurpatorze możemy się dowiedzieć, że miało być patriotycznie i odważnie.

Zbrojownia i trzy mercedesy

Był taki czas, kiedy msze w Brygidzie obstawiali dziennikarze najważniejszych światowych stacji i czasopism, na plebanię zjeżdżały tiry z darami, przemycane dolary i zachodnie marki. Codziennie przychodziła tu ponad setka ludzi. Jankowski był hojny, potrafił się dzielić żywnością, lekarstwami, pomagał w załatwianiu wiz. Na dzień dziecka załatwił na przykład ciężarówkę rowerów. Pomagał potrzebującym.

Ale obraz duchownego dzielącego się z potrzebującymi skrywał pod spodem wizerunek człowieka chciwego i epatującego zasobnością swojego portfela. Jankowski żył na pokaz. Tylko między 1982 a 1983 rokiem dostaje do dyspozycji trzy mercedesy. Bogactwo Jankowskiego biło po oczach. Zbrojownia, salon wypełniony meblami z orzecha i dębu, bursztyny i obrazy z podobizną, a jakże!, gospodarza. Jankowski słyszy „księże profesorze”, splendory spływają z uczelni z Kentucky i Akademii Polonijnej w Częstochowie.

Często pomstujemy na księży, za ich wyniosłość, próżność, chęć postawienia się wyżej od innych. Książka o Jankowskim doskonale pokazuje, że klerykalizm, bo o tym przecież mowa, jest karmiony przez zwykłych ludzi, którzy znajdują jakieś spełnienie w afirmowaniu księży, tylko dlatego, że są księżmi. Na tym utuczył się Jankowski.

Jasnowłosi „na wyposażeniu” plebanii

Prałat od pewnego momentu zaczął grać na dwa fronty. Zwerbowany przez esbecję gasi nadmierny zapał robotników w kluczowych momentach wiosny „Solidarności” z początku lat 80. Autorzy „Uzurpatora” demaskują rolę Jankowskiego, pokazując dzień po dniu z jednej strony konspiracyjne spotkania „Solidarności”, w których brał udział, z drugiej zaś cytując meldunki, które składał służbie bezpieczeństwa z tych spotkań. Na co dzień rozmawia z Wałęsą i prymasem Wyszyńskim. O planach „Solidarności” ma informacje z pierwszej ręki. Jest w ścisłym kręgu osób, które opracowują strategie strajków. Esbecy mają z niego pożytek, raportuje im skrzętnie każdy ruch opozycji. Co ciekawe, Wyszyński jak ognia boi się radykalizacji nastrojów. Wobec kryzysu trzymają z Jankowskim ten sam front, co władza ludowa.

W Jankowskim odzywa się namiętność. Nie jest już ostrożny, pomimo że ma opinię osoby, która nie radzi sobie ze swoją seksualnością. Czuje, że znów może pozwolić sobie na więcej. Wie o tym gosposia księdza. Czas, kiedy krążył po jednej z pierwszych parafii i napadał znienacka na dzieci, się skończył. Nie musi się specjalnie kamuflować. Bez krygowania się Jankowski śpi z młodzieńcami w wielkim małżeńskim łóżku. Jednym z chłopaków, z którym regularnie sypia Jankowski, jest Wojtek. Jankowski robi go swoim sekretarzem. Potem jest Kajtek. Ich więź pieczętują medale z kutego złota na złotych łańcuchach z amorkami. Ręczna robota na zlecenie. Kiedy Kajtek się zestarzeje, zostanie szoferem Jankowskiego. Prałat śpi w majtkach z naszywkami z serduszek i kwiatków. Chłopaków na plebani pojawia się więcej. Są sekretarzami, kierowcami albo bramkarzami pilnującymi prałata. Ubrani w markowe ubrania kupione za pieniądze księdza, przeważnie jasnowłosi, są „na wyposażeniu” plebanii, bo Jankowski lubi otaczać się pięknem i lubi je konsumować. Prałat dba o swoich chłopców. Kochankowie, których Jankowski odprawi, dostaną wyprawkę: mieszkania, samochody, dobrą pracę. Potem w życiu kapelana „Solidarności” przyjdzie czas spotkań w klubach gejowskich, szukanie świeżego towaru w miejscach, w których oferuje się płatną miłość męskich prostytutek, jest nawet chłopak z dworca. O wszystkim wiedzą przełożeni Jankowskiego, ale ani biskup Lech Kaczmarek, ani jego następca Tadeusz Gocłowski Jankowskiemu nie podskoczą. O tym ostatnim Jankowski będzie mówił per „biskupek”. Nawiasem mówiąc, z książki możemy się również dowiedzieć o kłopotach samego biskupa Gocłowskiego, który – jak piszą Aksamit i Głuchowski – miał nieprawidłowe relacje z klerykami. Według źródeł autorów ówczesny biskup Kaczmarek miał usunąć z seminarium w Gdańsku przyszłego biskupa właśnie z tego powodu.

Jankowski idzie na wojnę

Paradoksalnie, cezura 1989 roku zamiast zapewnić mu permanentną fiestę, spycha Jankowskiego w głęboki cień. W pewnym momencie staje się niepotrzebny. Miał być kapelanem przy Wałęsie w Belwederze, marzyły mu się generalskie pagony, zaszczyty i splendory, ale nic z tego. Chyba rozumie, że stał się obciążeniem. Nie ma z kim walczyć. To ilustracja bezradności Kościoła w nowej rzeczywistości. Misja, którą od wieków była walka, już się skończyła. Trzeba wziąć się do pracy, zakasać rękawy. Kraj nie potrzebuje już bojowników.

Tożsamość Kościoła od lat była jednak definiowana przez wskazywanie ludziom tych, którzy mu zagrażają. W III Rzeczpospolitej szybko pojawiają się zmory, którymi można straszyć ludzi. Wyimaginowani oprawcy polskiego katolicyzmu: Żydzi, masoni, lewica i Unia Europejska. Jankowski idzie na wojnę i walczy z wszystkimi naraz: Michnikiem, Geremkiem, a nawet z Wałęsą. Wielu ludziom właśnie tego trzeba. Łatwiej się żyje, gdy znajdzie się winnych wszystkich naszych nieszczęść. Popierają go prymas Glemp, znajdzie niebawem przyjaciela w ojcu Tadeuszu Rydzyku.

Trudna prawda

Historia Jankowskiego to prawda o głównym nurcie, który odgrywa zasadniczą rolę we współczesnym Kościele. Zakompleksionym i płytkim, nierozumiejącym Ewangelii. Roszczącym sobie prawa, by jednych nobilitować, a innych wykluczać, rozzuchwalonym kilkusetletnią socjalizacją, która wyniosła księży ponad zwykłych ludzi.

Taki Kościół jest jak spasiony, obżarty kot, któremu nic się nie chce. Jeży się tylko czasem, gdy ktoś czegoś od niego wymaga lub go napomina. Miejmy nadzieję, że czasy ekskluzywnego klubu duchownych, którym wydaje się, że są bliżej Boga i którym wolno więcej niż zwykłym śmiertelnikom, będziemy mieć już nie długo za sobą. Nadmierna władza deprawuje.

Książka:

Bożena Aksamit, Piotr Głuchowski, „Uzurpator. Podwójne życie prałata Jankowskiego”, wyd. Agora, Warszawa 2019.