RYBAK: Żyjemy w strasznym kraju. O „Duchowym przewodniku po Polsce” Martyny Skibińskiej i Dominiki Czerniak-Chojnackiej

„Duchowy przewodnik po Polsce” zachęca do „duchoturystki”, czyli eksploracji miejsc tajemniczych, mrocznych i, jak wieść niesie, nawiedzonych – w każdym z szesnastu polskich województw. Ta książka oferuje czytelniczkom i czytelnikom 101 wycieczek z dreszczykiem, sporą dawkę informacji oraz słownej i obrazowej zabawy, ale też przywraca pamięć przeszłości związanej z wielokulturowością obecną na naszych ziemiach.

Nowy przewodnik od Dwóch Sióstr trafia do księgarń akurat na majówkę i muszę przyznać, że to rzecz zdecydowanie warta uwagi! W „Duchowym przewodniku po Polsce” Martyny Skibińskiej i Dominiki Czerniak-Chojnackiej zgodnie z tytułem dominują niepokojące, nieraz straszne opowieści, mówiące o niesłusznie spalonych na stosie kobietach oskarżonych o czary, ofiarach bitew i spisków arystokracji czy niewinionych istotach przedwcześnie pozbawionych życia. Poza tym jednak natrafić można na miejsca nadprzyrodzone w znaczeniu pozytywnym, jak przepełnione korzystną energią dęby w Puszczy Białowieskiej, duch pies-czocha czekający na – jakżeby inaczej – pieszczoty, czy postać Czarnej Damy z krakowskiego urzędu miasta, która utrzymuje dobre relacje z ochroną ratusza: „Razem oglądają w telewizji popularne programy, rozwiązują krzyżówki i robią na drutach skarpetki” [s. 346]. Poza dreszczykiem emocji – tak pozytywnych, jak i mrożących krew w żyłach – w „Duchowym przewodniku po Polsce” roi się od wielu historycznych ciekawostek i opisów miejsc wartych odwiedzenia, czy to przyrodniczych, czy to historycznych, takich jak ruiny licznych zamków i niezwykłe miejsca pamiętające nie tak odległe wydarzenia, w tym trzykrotne lądowanie UFO pod koniec XX wieku. Co ważne, znaczna część wycieczek obejmuje obszary poza dużymi miastami – do osobistych odkryć zaliczam Międzyrzecki Rejon Umocniony Muzeum Fortyfikacji i Nietoperzy w Pniewie (woj. lubuskie) i krzywą wieżę zamku w Świeciu (woj. kujawsko-pomorskie). Z praktycznego punktu widzenia użytkowniczek i użytkowników przewodnika zupełnie wystarczające są nazwy i adresy opisanych miejsc (czasem same współrzędne), które można wpisać do aplikacji z mapami i z łatwością znaleźć najbliższą drogę. Ponadto – poza duchowymi aspektami zwiedzania – często drobnym drukiem mowa jest o dodatkowych atrakcjach w okolicy lub ważnych informacjach praktycznych, przydatnych zwłaszcza w czasie podróży.

Trudno nie porównywać książki Skibińskiej i Czerniak-Chojnackiej do wydanego w 2022 roku przewodnika po Polsce „Dobra nasza!” Małgorzaty Ruszkowskiej i Klaudii Kozińskiej, o którym pisałem na łamach „Kultury Liberalnej” [1]. Wydana w identycznym formacie książka Dwóch Sióstr budziła moje zastrzeżenia, których na szczęście nie mogę sformułować pod adresem „Duchowego przewodnika po Polsce”: logiczny podział treści na rozdziały skupione na każdym z województw sprawia, że można szybko przejrzeć miejsca zlokalizowane w tym samym regionie; każdemu z województw autorka poświęciła podobną ilość miejsca (kilkanaście lokacji), nie ma więc „gorszych” i „lepszych” regionów, bo wszędzie natrafić można na tajemnicze, warte odwiedzenia miejsca. Przede wszystkim jednak świetnie opracowane warstwy werbalna i wizualna spójnie współtworzą treść książki, czyniąc z niej niezwykle wciągającą publikację.

Autorka tekstu, Martyna Skibińska, zaprasza czytelniczki i czytelników w fascynującą, pełną dreszczyku i nieraz zaskakującą podróż po Polsce pełnej duchów, zjaw, kosmitów i innych zjawisk nadprzyrodzonych, które spotkać można na każdym kroku – oczywiście dominują stare, nieraz zrujnowane zamczyska! Choć nie można odmówić autorce świetnej selekcji mrożących krew w żyłach opowieści, od czasu do czasu śmiałem się w głos, a to dzięki talentowi Skibińskiej i jej świetnemu wykorzystaniu języka, pełnego lekkości, humoru i zaskakujących fraz i wyrażeń, nierzadko przełamujących poważny temat. No bo czy można zaproponować lepszy tytuł podrozdziału poświęconego topielcom z orszaków weselnych niż „Korowody spod wody”?! Zresztą zawartość podrozdziału także stanowi świetny przykład językowej sprawności autorki: „Jezioro Tłokowskie jest dziś znane również pod nazwą Rink albo Pierścień, na pamiątkę obrączek świeżo upieczonych (czy też raczej: świeżo utopionych) młodożeńców” [s. 128]. Trochę makabryczne, ale jakże zabawne! Bardzo podoba mi się też płynne mieszanie tradycyjnych legend z realiami XXI wieku, jak choćby informacja o tym, że czarownice zbierające się na Wilczej Górze w Siemiatyczach (woj. podlaskie) wracają ze swoich „branżowych konferencji i warsztatów” [s. 159] na miotłach lub… rowerach.

Warstwa werbalna „Duchowego przewodnika po Polsce” trafiła do mnie w pełni, ale prawdziwy zachwyt wzbudziło opracowanie graficzne Dominiki Czerniak-Chojnackiej. W pełni konsekwentne od pierwszej strony okładki obejmuje nie tylko ilustracje, ale też świetnie opracowaną typografię, dzięki czemu publikację przegląda się z wielką przyjemnością. Niektóre kompozycje są tak pomysłowe, a zarazem intrygujące i tajemnicze, że aż chciałoby się zrobić z nich plakat albo wlepkę. Artystka – znana ze świetnego wykorzystania czerni łączonej z zaledwie kilkoma kolorami, jak w „Dwóch słowach” Anny Taraski [2] – zdecydowała się na spójną paletę barwną dla każdego z rozdziałów obejmujących jedno z województw: mazowieckie jest czarno-żółte, pomorskie czarno-czerwone, podlaskie czarno-zielone itd. Dominacja czerni wraz z techniką kolażu podbija mroczny klimat książki, choć nie brakuje też ujęć groteskowych, jak oczy w miejscu domowych okien czy portret „herszt-dziewuchy” [s. 340] Katarzyny Skrzyńskiej, z wytatuowanym na przedramieniu herbem, podnoszącej damski hantel.

Poza sporą dawką informacji i zabawy, tak słownej, jak i obrazowej, duże wrażenie zrobiła na mnie dbałość o kwestię pamięci, powracającą co i rusz przy okazji duchów i zjaw, których istnienie wiąże się z niedomkniętymi za życia sprawami. Ta refleksja powraca kilkukrotnie także w odniesieniu do społeczności żydowskich, które nagle opuściły swoje domy, synagogi i sztetle w wyniku Zagłady – autorka nie mówi o przyczynach tych drastycznych zmian, ale zachęca czytelniczki i czytelników do chwili zadumy w miejscach pozostawionych przez Żydów. Ten gest pozwala na przywrócenie pamięci o przeszłości związanej także z wielokulturowością, silnie obecną na ziemiach, które dzisiaj zamykają się w granicach Polski. Zresztą poza Żydami w „Duchowym przewodniku po Polsce” mówi się też o Rosjanach, Prusakach, Austriakach i innych narodowościach. Potwierdzają się w ten sposób słowa zawarte w książce: „Najważniejsze, najbogatsze i najpełniejsze historie dzieją się właśnie na stykach kultur, na duchowych pograniczach” [s. 303]. Przewodnik Skibińskiej i Czerniak-Chojnackiej pozwoli czytelniczkom i czytelnikom odkryć właśnie takie niezwykłe historie.

Przypisy:

[1] Zob. Krzysztof Rybak, „Z bliska i z daleka, czyli o książkach „Afryka. Kontynent kolorów” oraz „Dobra nasza! Polska – przewodnik dla dzieci”, „Kultura Liberalna”, 31/2022, https://kulturaliberalna.pl/2022/07/26/krzysztof-rybak-ksiazki-krajoznawcze-dzieci-podroze-przewodnik-wakacje-lato/.
[2] Anna Taraska, „Dwa słowa”, il. Dominika Czerniak-Chojnacka, wyd. Dwie Siostry, Warszawa 2022.

Książka:

Martyna Skibińska, „Duchowy przewodnik po Polsce, czyli 101 wycieczek z dreszczykiem”, il. Dominika Czerniak-Chojnacka, wyd. Dwie Siostry, Warszawa 2024.

Proponowany wiek odbiorcy: 10+

Rubrykę redaguje Paulina Zaborek.

Skoro tu jesteś...

...mamy do Ciebie małą prośbę. Żyjemy w dobie poważnych zagrożeń dla pluralizmu polskich mediów. W Kulturze Liberalnej jesteśmy przekonani, że każdy zasługuje na bezpłatny dostęp do najwyższej jakości dziennikarstwa

Każdy i każda z nas ma prawo do dobrych mediów. Warto na nie wydać nawet drobną kwotę. Nawet jeśli przeznaczysz na naszą działalność 10 złotych miesięcznie, to jeśli podobnie zrobią inni, wspólnie zapewnimy działanie portalowi, który broni wolności, praworządności i różnorodności.

Prosimy Cię, abyś tworzył lub tworzyła Kulturę Liberalną z nami. Dołącz do grona naszych Darczyńców!

Wesprzyj Kulturę Liberalną