PiS się potyka

Pierwsze potknięcie to wniosek Zbigniewa Ziobry do Trybunału Konstytucyjnego z prośbą o sprawdzenie zgodności prawa europejskiego z polską konstytucją. Ten krok na finiszu kampanii wyborczej zamiast o 500+ pozwolił mówić o zagrożeniu polexitem. Przywrócił także temat rzekomych konfliktów na linii premier–minister sprawiedliwości.

Chociaż zarówno Mateusz Morawiecki, jak i Jarosław Kaczyński zapewniali, że wniosek Ziobry nie był dla nich zaskoczeniem, te zapewnienia nie były specjalnie przekonujące. Zwłaszcza po ujawnieniu, że pismo ministra sprawiedliwości za absurdalne uznał inny minister – spraw zagranicznych. Szef MSZ wysłał specjalne pismo do Trybunału Konstytucyjnego, podważające sensowność pytań sformułowanych przez swojego rządowego kolegę. Fakt, że kilka godzin po ujawnieniu tego faktu Jacek Czaputowicz zapewniał, że ze stanowiskiem Zbigniewa Ziobry w pełni się zgadza, z pewnością nie pomógł w budowaniu wiarygodności. To potknięcia numer dwa i trzy. Ale co gorsza dla PiS-u, konflikt prokuratora generalnego z szefem rządu to tylko wierzchołek góry lodowej.

Potknięcie czwarte to ledwie skrywany spór o to, kto odpowiada za niższy od oczekiwanego wynik w wyborach samorządowych. Kierujący kampanią europoseł Tomasz Poręba na łamach tygodnika „Sieci” zapewnia, że PiS odniosło sukces, ale jednocześnie krytykuje tajemniczych sabotażystów w łonie obozu rządzącego: „Jeszcze przed ogłoszeniem oficjalnych wyników pojawiły się komentarze negatywnie oceniające i sam wynik, i przebieg kampanii i działania sztabu”. Kto za tym stoi? „Robili to ludzie, którzy nie są członkami PiS, którzy nie pracowali w sztabie i którzy nie mają żadnego mandatu, by wypowiadać się w imieniu naszej partii”. Gdyby ktoś jeszcze miał wątpliwości, że chodzi przede wszystkim o Adama Bielana – wicemarszałka senatu i członka partii Porozumienia Jarosława Gowina – Poręba dodaje, że ma na myśli „ludzi”, którzy „w tragicznych miesiącach po katastrofie smoleńskiej z PiS w 2010 roku odchodzili”.

Wynik partii rządzącej – choć z pozoru bardzo dobry – na tyle rozminął się z oczekiwaniami, szczególnie po drugiej turze, że Jarosław Kaczyński na specjalnie zwołanej konferencji powoływał się na „twarde dane”, żeby przekonać odbiorców do sukcesu swojego ugrupowania. Jak jednak wyłapali szybko dziennikarze i widzowie – to potknięcie numer pięć – „twarde dane” nie były do końca prawdziwe: gminy, na mapie Polski zaznaczone jako wygrane przez PiS w rzeczywistości będą rządzone przez inne partie lub komitety lokalne.

Kolejny dowód na to, że PiS wyborów nie wygrało, przyszedł zaraz po drugiej turze wyborów. We wtorek 6 listopada, portal 300polityka poinformował o odejściu z Kancelarii Premiera prowadzących kampanię PiS-u Anny Plakwicz i Piotra Matczuka. Zmiana doprawdy zastanawiająca po rzekomo wielkim sukcesie.

A przecież wszystkie te potknięcia dotyczą jedynie samych wyborów. Tymczasem chaos i brak komunikacji między resortami pokazały także przygotowania do obchodów Święta Niepodległości. Chociaż na organizację przemarszu władze miały wiele miesięcy, prezydent i premier spotkali się w trybie nadzwyczajnym dopiero 7 listopada, kiedy decyzję o zakazaniu Marszu Niepodległości wydała Hanna Gronkiewicz-Waltz!

Wypada jednak pochwalić samą chęć rozmowy szefa rządu z głową państwa. Zaledwie kilka tygodni wcześniej, przed wylotem Andrzeja Dudy do Australii, panowie nie potrafili uzgodnić, czy Polska ma wydać 2 miliardy złotych [!] na zakup okrętów wojennych z tego kraju. O decyzji szefa rządu prezydent dowiedział się, kiedy był już w drodze. Całe zamieszanie w bardzo ciekawy sposób tłumaczył Mateusz Morawiecki winę zrzucając na… Platformę Obywatelską. Premier zapewnił, że decyzji o zakupie nie blokował, a nieporozumienie wynikło z tego, iż „po rządach naszych poprzedników armia wymaga tak szeroko zakrojonej modernizacji, że czasami analizy i rozważania mylone są z decyzjami”.

Dwa dni po drugiej turze wyborów, we wtorek 6 listopada, portal 300polityka poinformował o odejściu z Kancelarii Premiera prowadzących kampanię PiS-u Anny Plakwicz i Piotra Matczuka. Zmiana doprawdy zastanawiająca po rzekomo wielkim sukcesie. | Łukasz Pawłowski

Warto też zwrócić uwagę, że wszystkie powyższe potknięcia ekipy rządzącej nie wynikają bynajmniej z działań opozycji, ale wyłącznie z błędów polityków Zjednoczonej Prawicy. Niedawnym, bolesnym dla obozu rządzącego tego przykładem był słynny już spot straszący Polaków uchodźcami, wypuszczony niemal w przeddzień wyborów.

Czy zatem przyczyn kłopotów partii rządzącej należy szukać wyłącznie w niej samej? A może PiS robi dokładnie to samo co do tej pory, ale nie zauważyło jakiejś zmiany społecznej, która w ciągu ostatnich trzech lat się dokonała?

„Przedobrzyliśmy z obietnicami”

Tak przyczyny niesatysfakcjonującego wyniku w wyborach definiuje Jarosław Gowin. Zdaniem wicepremiera obietnic było „tak dużo, że zaczęły się dewaluować”. Być może Gowin ma rację, kolejne wielkie zapowiedzi w sytuacji, gdy jeszcze nie udało się zrealizować poprzednich, mogą wydawać się śmieszne. Szczególnie, kiedy przyjmują formę tak karykaturalną, jak słynne już wkopanie biało-czerwonego słupka pod przekop Mierzei Wiślanej. Nie dość, że władze nie potrafiły przedstawić realnego harmonogramu działań, czy chociażby pozwoleń na podjęcie prac, to sam słupek po kilku dniach padł ofiarą przypływu i ślad po nim zaginął. To nie pierwsza niespełniona obietnica partii – o poprzednich już pisaliśmy – ale pierwsza tak wyraźnie. Czy to kolejny dowód na to, że PiS samo sobie jest winne?

Niekoniecznie, bo wyraźne są także przesunięcia w samym społeczeństwie. Po pierwsze, powołując się na swoje źródła w PiS-ie, dziennikarz Robert Mazurek w rozmowie z „Kulturą Liberalną” przekonywał, że badania zamówione przez partię pokazują jej elektorat jako bardziej liberalny, niż się powszechnie sądzi. „Wyborca PiS-u”, twierdzi Mazurek, „głosuje na tę partię, choć uważa, że związki partnerskie są w porządku, że aborcja powinna być w zasadzie dozwolona. Generalnie kwestie światopoglądowe mu nie przeszkadzają”. PiS nadal utrzymuje więc wysokie poparcie, ale nie ze względu na obyczajowy konserwatyzm swoich wyborców, ale mimo jego braku. Dlaczego więc tak wielu Polaków wciąż chce wspierać Prawo i Sprawiedliwość? Podobno tego nie wiedzą sami członkowie tej partii.

Czy przyczyn kłopotów partii rządzącej należy szukać wyłącznie w niej samej? A może PiS robi dokładnie to samo co do tej pory, lecz nie zauważyło jakiejś zmiany społecznej, która się w ciągu ostatnich trzech lat dokonała? | Łukasz Pawłowski

Od osoby blisko związanej z centrum decyzyjnym rządu usłyszałem, że te same argumenty, które podał Mazurek, są przywoływane w obecnym sporze między zwolennikami łagodzenia kursu politycznego (do których ma należeć premier Morawiecki i wspomniany Jarosław Gowin) a zwolennikami jego zaostrzania. W tej drugiej grupie znajdować mają się mają między innymi Zbigniew Ziobro, szef TVP Jacek Kurski, Beata Szydło czy kierujący tygodnikiem „Sieci” bracia Jacek i Michał Karnowscy.

Partia – twierdził mój informator – dysponuje też wynikami badań dowodzącymi, że słynny spot, pokazujący Polskę przyszłości zalaną uchodźcami w razie wygranej PO, nie tylko nie pomógł, ale faktycznie miał negatywny wpływ na wynik PiS-u. Jedno widać było jednak nawet bez badań: postraszenie Polaków migrantami z Bliskiego Wschodu dokładnie w taki sam sposób jak przed trzema laty, nie miało już tego samego skutku. Coś się w społeczeństwie zmieniło. Nie musi to oznaczać, że stało się – jak przekonuje Mazurek – bardziej liberalne obyczajowo, ale po prostu, że co innego zaprząta dziś jego myśli. Co takiego? Jeśli okaże się, że to strach przed polexitem, PiS będzie w poważnych tarapatach przed kolejnymi wyborami.

To dlatego w specjalnym orędziu przed obchodami Święta Niepodległości premier Morawiecki zapewniał, że „przyszłością Polski będzie zawsze Europa”. „Projekt europejski”, mówił premier „jest również projektem polskim i naszą racją stanu jest, żeby UE była historią sukcesu. Dlatego wzmacnianie UE jest i pozostanie absolutnym fundamentem polskiej polityki zagranicznej”. Dodawał też, że „dla wszystkich starczy miejsca pod biało-czerwoną flagą”.

[promobox_artykul link=”https://kulturaliberalna.pl/2018/11/13/tomasz-sawczuk-pis-3-lata-kryzys/” txt1=”Czytaj również tekst Tomasza Sawczuka” txt2=”To nie jest koniec PiS-u”]

Ten zwrot ku centrum, nawet jeśli się utrzyma, nie gwarantuje PiS-owi sukcesu. Trudno bowiem ocenić, czy partia będzie w swoim przekazie wiarygodna dla centrowego elektoratu, jak zareaguje elektorat bardziej radykalny i co z kolejną „ofensywą uśmiechów” zrobią władze Unii Europejskiej.

Osłabienie sojuszników

Kolejne ciekawe pytanie, które muszą sobie zadać włodarze partii, dotyczy stanu naturalnego stronnika PiS-u, czyli Kościoła katolickiego. W czasie, gdy piszę ten tekst, widownia „Kleru” Wojciecha Smarzowskiego dobija 5 milionów. Można oczywiście twierdzić, że wielu Polaków do kin przyciąga tylko skandalizująca otoczka filmu, ale skandalizujących filmów mieliśmy w Polsce wiele. Żaden nie zgromadził takiej publiczności.

Niewykluczone, że stosunek Polaków do Kościoła zmienia się trwale, co sugerowałyby – jak pisaliśmy w „Kulturze Liberalnej” – spadające rokrocznie liczby uczestników mszy świętych, zwłaszcza wśród młodzieży, rosnąca liczba małżeństw cywilnych czy spadająca liczba kandydatów do seminariów duchownych.

Może Polska pójdzie w laicyzacji śladami Hiszpanii i Irlandii, a może Smarzowski wstrzelił się po prostu w chwilową zmianę nastrojów, wywołaną przesytem, nadmierną obecnością Kościoła w życiu publicznym i zbyt bliskimi relacjami z władzą. Sam Jarosław Kaczyński mówił w latach 90., że najkrótsza droga do dechrystianizacji Polski wiedzie przez Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe. Tymczasem obecnie na urodzinach Radia Maryja potrafi zawołać, że „ręka podniesiona na Kościół to ręka podniesiona na Polskę”, ponieważ „fundamentem polskości jest Kościół i jego nauka i nie może być Polski bez Kościoła”.

Niezależnie jednak od tego, czy zmiana pozycji Kościoła ma charakter trwały, czy czasowy, do wyborów do Parlamentu Europejskiego nic nowego raczej się w tej dziedzinie nie wydarzy. W tych warunkach zbyt wyraziste i jednoznaczne poparcie duchowieństwa zamiast PiS-owi pomóc, może mu zaszkodzić.

Podobne zjawisko przesytu widać zresztą także gdy idzie o konserwatywne treści w mediach. Prawicowe tygodniki takie jak „Sieci”, „Gazeta Polska” czy – nieco od nich odmienne – „Do Rzeczy” mimo wsparcia spółek skarbu państwa i samego rządu w ciągu roku straciły nawet 30 procent nabywców! Jak pisaliśmy na tych łamach, jeden tygodnik „Polityka” sprzedaje niewiele mniej egzemplarzy niż wszystkie trzy powyższe razem wzięte. Odpływ widzów notują też serwisy informacyjne telewizji publicznej. Dziennikarka „Sieci” Aleksandra Rybińska w rozmowie z „Kulturą Liberalną” przyznawała, że przyczyną może być nie tyle radykalizacja, co właśnie „przesyt”.

Innymi słowy, prawica mówi z grubsza samo co kiedyś, ale w tak wielu miejscach, że część odbiorców ma już tego przekazu dość. I znów pojawia się ten sam problem – z pozoru rozsądnym rozwiązaniem wydaje się złagodzenie tonu, ale czy najwierniejsi wyborcy tę zmianę retoryki zaakceptują – pozostaje wielką niewiadomą.

Prawica mówi dziś z grubsza to samo co kiedyś, ale w tak wielu miejscach, że część odbiorców ma już tego przekazu dosyć. | Łukasz Pawłowski

Powrót prywaty?

Wreszcie trzecia zmiana, która może sprzyjać opozycji, to chęć ucieczki Polaków do sfery prywatnej. Tak jak – paradoksalnie – prawicowy rząd nie sprzyja popularności prawicowych mediów, a deklarowana religijność polityków PiS-u nie pomaga Kościołowi katolickiemu, tak też realizacja hasła „Polski solidarnej” może doprowadzić do budowy „Polski indywidualnej”. Nie chodzi tu jednak o zamknięcie się Polaków w czterech ścianach prywatnego życia czy słynne już „pójście na grilla”, ale o rezygnację z korzystania z usług publicznych na rzecz prywatnych.

Takie zjawisko widać już w szkolnictwie. Już rok temu prasa informowała, że po reformie edukacji szkoły prywatne „biją rekordy popularności”. Wciąż są to niewielkie liczby w porównaniu z ogólną liczbą uczniów, ale też nie można ich całkowicie zignorować. Tylko w Warszawie i we Wrocławiu szkołom prywatnym przybyły rok do roku 3 tysiące uczniów. Dane uzyskane rok wcześniej, w 2016 roku pokazują, że do prywatnej szkoły chodził wówczas 1 na 26 uczniów, podczas gdy cztery lata wcześniej 1 na 36.

Jeszcze wyraźniej takie przemiany obserwujemy w służbie zdrowia. Coraz więcej firm oferuje swoim pracownikom – oraz ich rodzinom – możliwość skorzystania z prywatnej opieki zdrowotnej i ta możliwość jest wykorzystywana. Raport Polskiej Izby Ubezpieczeń opublikowany w lutym bieżącego roku stwierdza, że „już 2,17 mln Polaków korzysta z prywatnej opieki zdrowotnej” i liczba ta będzie się zwiększać. Głównym powodem jest oczywiście niska jakość usług w placówkach państwowych. Jak podaje raport, „Polacy dostrzegają problemy, z jakimi boryka się publiczna opieka zdrowotna, dlatego też coraz częściej sami inwestują w swoje zdrowie. Już teraz wydają ponad 40 mld zł, a niektóre zestawienia pokazują, że nawet 46 mld zł [podkreślenie – ŁP]”. To suma znacznie przekraczająca połowę całego budżetu Narodowego Funduszu Zdrowia, który w 2018 wyniósł 77,4 miliarda złotych.

A co to wszystko ma wspólnego z PiS-em? Otóż w tej sytuacji dalsze wzrosty obciążeń podatkowych podbudowane solidarnościową retoryką mogą w końcu przynieść gwałtowny sprzeciw. Jeśli część Polaków dojdzie do wniosku, że państwo staje się nieprzewidywalne, nie spełnia swojej roli, a potrzebne usługi może kupić na rynku, to po co na nie łożyć? To potencjalnie podatny grunt dla partii liberalnej ekonomicznie, a taką dzisiejsze PiS nie jest.

***

Im dłużej Prawo i Sprawiedliwość rządzi, tym bardziej musi się dostosowywać do zmieniających się nastrojów, lęków i nadziei społecznych. Donald Tusk potrafił przejść drogę od zwolennika podatku liniowego na poziomie 15 procent do – jak mówił w „Polityce” – „trochę socjaldemokraty”. PiS także zmieniało się na przestrzeni lat – choćby w polityce gospodarczej – ale możliwości adaptacyjne tej partii są znacznie mniejsze niż zapewniającego „ciepłą wodę w kranie” Tuska.

Przejście w krótkim czasie od partii walczącej z Unią Europejską, konserwatywnej, tropiącej układy i „postkomunistów” oraz podgrzewającej teorie spiskowe wokół katastrofy smoleńskiej – do centrowej partii uśmiechniętych patriotów otwartych na UE może skończyć się podwójną klęską. PiS zgubi radykalnych wyborców, a centrowych nie przekona. Albo, jak to kiedyś zgrabnie ujął prezes Kaczyński: cnotę straci, a rubelka nie zarobi.