Дыяна Ігнаткова са Студэнцкага аб’яднання мастацтва (SOI) пераехала ў Варшаву на пачатку гэтага года. Да руху, заснаванага студэнтамі трох мастацкіх вучэльняў, яна далучылася яшчэ ў Беларусі, пасля фальсіфікацыі прэзідэнцкіх выбараў. Студэнты з SOI гучна казалі пра тое, што хочуць ствараць без цэнзуры і ціску, у сувязі з чым многіх з іх адлічылі з вучэльняў. Амаль палова з’ехала з краіны.
Дыяна Ігнаткова расказвае: “У Беларусі ў нас не было месцаў, дзе можна было б рэалізоўваць сябе, не было інструментаў, мы не ведалі, як пісаць грантавыя заяўкі. Толькі ўжо за мяжой мы ўбачылі, як шмат магчымасцей існуе ў дэмакратычнай краіне. У нас закруцілася ў галовах, і мы пачалі рэалізоўваць творчыя праекты, хоць гэта і было няпроста, бо мы кепска ведаем мову. Цудоўна, што мы можам гэта рабіць, шкада, што мы не маглі ў Беларусі”.
Дыяна расказвае пра мастацкі актывізм беларусаў у Майстэрні Вялікі пакой у Варшаве, нагода – выстава плакатаў аднаго з самых вядомых беларускіх графікаў Уладзіміра Цэслера “Мастацтвам па рэжыме”. На фоне вымоўных антырэжымных работ адбываюцца сустрэчы з беларускімі творцамі і актывістамі. Тая, у якой прыняла ўдзел Дыяна, называлася “Мастацтва рэакцыі” і была прысвечана таму, як змагацца, калі ўсе сродкі ўздзеяння на месцы вычарпаныя.
Актывізм у эміграцыі – гэта спосаб змагацца ў міжнароднай прасторы, але таксама – падрыхтоўка да дзейнасці на радзіме тады, калі гэта будзе магчыма. “Цяпер мы можам навучыцца таму, чаму не змаглі навучыцца ў Беларусі, – гаворыць Дыяна. – Мы можам здабываць веды, каб потым прывезці іх у Беларусь і там аднавіць культуру з папялішчаў”.
Стася Гліннік з супольнасці Беларускі Моладзевы Хаб, што дзейнічае ў Варшаве, расказвае, як цягам апошняга года яны дапамагаюць эмігрантам з іх радзімы ўладкавацца ў Польшчы. Праводзяць кансультацыі. Дапамагаюць матэрыяльна, ладзяць курсы беларускай мовы для дарослых і дзяцей.
Вядзецца пра штосьці большае за дапамогу ў выжыванні. “Гэтыя людзі не спынілі сваю барацьбу, пераехаўшы ў Польшчу, – гаворыць Стася. – Яны працуюць дзеля таго, каб Польшча і іншыя краіны перасталі весці бізнес з Лукашэнкам, то-бок каб яны не гандлявалі з беларускімі прадпрыемствамі, або каб Інтэрпал перастаў уносіць беларусаў у свае спісы”. Польшча не падтрымлівае рэжым, але, як заўважае Стася Гліннік, імігранты бачаць у крамах беларускія тавары. “У варшаўскіх трамваях рэкламуюць беларускія дзверы, па вуліцах ездзяць мікрааўтобусы з рэкламай беларускіх фірмаў. Яны выклікаюць у беларусаў страх, бо акурат з такіх бусікаў выскокваў АМАП, каб схапіць людзей”, – гаворыць Стася.
Адначасова з гэтым беларусы вучацца дзейнічаць у дэмакратычнай сістэме, якой не ведалі да таго, як пераехалі ў Польшчу. Стася Гліннік расказвае: “Для іх нова, што можна даслаць мэйл палітыку, можна напісаць заяўку ў мэрыю, атрымаць грант. Таму мы ствараем школы грамадзянскага актывізму, каб вучыць людзей дзейнічаць у дэмакратычным свеце”.
Яны рыхтуюць свае праграмы і знаёмяцца з падобнай дзейнасцю польскіх актывістаў. Калі хтосьці захоча ўплываць на тое, каб вытворцы мэблі перасталі купляць драўніну ад высечкі беларускіх лясоў, іх пазнаёмяць з польскімі эколагамі. Калі хтосьці будзе займацца справай Інтэрпалу, яны пазнаёмяцца з актывістамі-праваабаронцамі.
“Падчас пратэстаў супраць фальсіфікацыі выбараў мы выходзілі на вуліцы ад адчування крыўды, каб бараніць дарагое нам, – гаворыць Стася Гліннік. – Але мы не думалі пра тое, якой будзе наша краіна, калі гэтая ўлада сыдзе. А вось гістарычныя прыклады гавораць, што людзі, звяргаючы рэжым у сваёй краіне, павінны ведаць, у якім кірунку яны хацелі б ісці. Таму наша «восень пасля пратэстаў» – гэта час на прапрацоўку таго, што адбывалася, і на вывучэнне таго, як функцыянуе дэмакратыя, як высоўваць уласных прадстаўнікоў і што яны павінны прадстаўляць”.
Такім чынам яны плануюць будучыню цяпер, хоць гэта і цяжка рабіць, калі брутальнасць рэальнасці толькі ўзмацняецца. Як заўважыла Вольга Гардзейчык-Мазярска з Інстытута беларускай культуры, прадстаўніца хвалі эміграцыі пасля рэпрэсій супраць апазіцыі амаль дваццацігадовай даўніны, цяперашняя дзейнасць Аляксандра Лукашэнкі на польска-беларускай мяжы паўплывала на сітуацыю імігрантаў. “Яшчэ год ці паўгода таму асобы, якія прыязджалі з Беларусі ў Польшчу, адчувалі сябе як дома, адчувалі, што Польшча іх разумее, падтрымлівае і дае ім бяспеку, – гаворыць Вольга. – Аднак тое, што адбываецца на мяжы, уплывае не толькі на адносіны паміж дзяржавамі, але і кідае цень на пазіцыі звычайных людзей. Іх стаўленне да беларусаў пагаршаецца. Апошні год я займаюся, галоўным чынам, дапамогай прыезджым, таму праз мяне праходзіць мноства гісторый. Я чую пра дзяцей, якія спазнаюць горшае стаўленне да сябе ў польскіх школах. Год таму імігранты былі для палякаў тымі, хто змагаецца за свабоду, з імі салідарызаваліся, іх падтрымлівалі”.
У выніку крызісу на мяжы і прапагандысцкай праграмы праўладных СМІ і саміх палітыкаў паняцце “імігрант” для многіх набывае пейаратыўную афарбоўку, і гэта праектуецца на беларусаў. “Польшча зрабіла для нас вельмі шмат, больш, чым якая-колечы іншая краіна, – гаворыць Вольга Гардзейчык-Мазярска. – І я лічу, што яна таксама атрымала шанец, бо тут апынулася львіная доля беларускай інтэлігенцыі і творцаў”.
Дыяна Ігнаткова дадае, што ідэальная сітуацыя была б тады, калі б беларускіх творцаў ўспрымалі не праз прызму нанесенай ім шкоды і іх геройства, а праз іх мастацтва. Як творцаў, а не як імігрантаў.
***
Выдаецца ў рамках праектнай лініі «RAZAM-RAZEM-ZUZAM» на сродкі Міністэрства Замежных Cпраў ФРГ выдзеленыя Фондам Польска-Нямецкага Cупрацоўніцтва.
