W popkulturowej przestrzeni można obecnie zauważyć wyraźne zmiany dotyczące pojęć „dziewczyńskości” czy „chłopięcości”. Choćby zwracając się ku mainstreamowym serialom Netflixa, jak „Never Have I Ever” czy nawet „Stranger Things”, dostrzeżemy zmiany w postrzeganiu dziecięcej płciowości, które to przesunięcia byłyby nie do pomyślenia jeszcze dekadę temu. W Polsce miejscem redefiniowania dziewczyńskości jest przykładowo „Kosmos dla dziewczynek”, pismo, którego naczelną ideą jest pokazywanie odmiennych niż stereotypowe wzorców postępowania czy oczekiwań wobec dziewczynek właśnie. Można zaryzykować stwierdzenie, że tak w Polsce, jak i na świecie, coraz więcej uwagi poświęca się tematom dotyczącym różnorodności, włączając w to także wyobrażenia na temat dziewczyńskich zauroczeń koleżankami. 

Komiksy od dawna pełniły rolę niewyczerpanej skarbnicy historii i opowieści, a obecnie stają się także ważnym medium dla eksploracji różnych aspektów dziedzictwa kulturowego i tożsamości płciowej (nie tylko amerykańskiej). Fantastycznym, przełomowym przykładem komiksu opisującego niestereotypowe relacje dwóch chłopców jest „Heartstopper” Alice Oseman [1]. Również w nim dziewczyny nie są już jedynie biernymi postaciami, towarzyszącymi męskim bohaterom. Innym przykładem komiksu nieheteronormatywnego, tym razem już z dziewczęcą protagonistką, jest również recenzowana na łamach KL Dzieciom opowieść „Moje rozstania z Laurą Dean” Mariko Tamaki oraz Rosemary Valero-O’Connell [2]. Nieobecne do tej pory postacie odzyskują na kartach komiksów autonomię, siłę sprawczą i znaczenie jako protagoniści i protagonistki własnych historii. Komiksy stają się lustrem, które odbija tę transformację i wpływa na wyobrażenia, jakie kształtują się w umysłach młodych odbiorców. 

W kolejnych częściach recenzji przedstawię kilka wyjątkowych, świeżo wydanych komiksów o dziewczynach, które kształtują nowe horyzonty i odkrywają różnorodność dziedzictwa kulturowego. Od przepychu urzekających ilustracji po głęboko poruszające fabuły, komiksy te nie tylko zapewniają rozrywkę, lecz także wnoszą cenny wkład w proces rozszerzania naszych wyobrażeń na temat dziewczyńskości – również tej nieheteronormatywnej.

Urocza strona dojrzewania 

„Z ręką na sercu” Nory Dåsnes to urokliwy norweski komiks napisany w formie pamiętnika, który przenosi nas w świat dwunastoletniej bohaterki o imieniu Tuva. Jak wiele innych dziewcząt w jej wieku, Tuva usiłuje odnaleźć swoje miejsce wśród rówieśniczek i podążać za panującymi trendami: stylowymi ubraniami, kosmetykami, odpowiednim towarzystwem oraz, co staje się głównym tematem komiksu, zakochaniem się w kimś fajnym. Jednakże jej podróż ku akceptacji samej siebie okazuje się być znacznie bardziej skomplikowana niż się spodziewała.

Główna bohaterka ucieka w social media, aby zdobyć wiedzę na temat tego, czym tak naprawdę jest dziewczyńskość. Martwi się, że nie jest wystarczająco „dziewczęca” w porównaniu do niektórych koleżanek, które wydają się pewne siebie i stylowe. W miarę jak zagłębia się w świat pewnej modnej influencerki, Tuva odkrywa, że nawet najpopularniejsze konta społecznościowe nie są nieomylnym źródłem informacji. Wszystko zmienia się, gdy w jej klasie pojawia się nowa koleżanka Mariam. Tuva stopniowo odkrywa, że nie musi być taka sama jak inni, aby być prawdziwie sobą. Zauroczona nową przyjaciółką, odkrywa różnorodność dziewczęcej tożsamości i zaczyna dostrzegać, że bycie dziewczynką ma wiele różnych obliczy.

„Z ręką na sercu” to opowieść o akceptacji siebie i odkrywaniu swojej tożsamości w świecie pełnym wpływów społecznych. Komiks, choć nieco infantylny w swoim sposobie przedstawiania tematyki, przekazuje ważne przesłanie o niejednorodnym obrazie dojrzewających nastolatek. Jest to trochę ocenzurowany „Big Mouth” – kontrowersyjny i niepokojąco szczery serial animowany, który humorystycznie eksploruje dojrzewanie i problemy związane z dorastaniem, ukazując w zabawny sposób różne aspekty seksualności i emocji młodzieży. W komiksie Dåsnes stereotypowy sposób opisywania dziewczyńskości jest obecny (odwołujący się świadomie do estetyki „dziewczyńskich” pisemek, obsypywanych brokatem i jednorożcami), ale równocześnie jest kwestionowany i poddawany refleksji przez samą bohaterkę. Komiks ukazuje, że nie ma jednego właściwego sposobu na bycie dziewczyną i że każda osoba może mieć własną, unikalną definicję kobiecości. Ciepłe ilustracje i sugestywny styl pisania sprawiają, że czytelniczki odnajdą się w przeżyciach Tuvy i podążą razem z nią w poszukiwaniu jej autentycznego ja.

Sztuka odgrywania miłości 

„Ptaśka” Joany Estreli to dojrzalszy w porównaniu do norweskiego komiks portugalski, opowiadający historię zagubionej szesnastolatki o imieniu Raquel. Inaczej niż w przypadku „Z ręką na sercu”, w opowieści portugalki nic nie jest wypowiedziane wprost. Bohaterka, podobnie jak jej młodsza odpowiedniczka Tuva, zmaga się z poszukiwaniem swojego miejsca w świecie oraz odkrywaniem swojej seksualności. Niepewna i zagubiona, Raquel przypadkowo angażuje się w pracę grupy młodych, pełnych energii amatorów teatru. Zafascynowana ich entuzjazmem i determinacją, widzi w tym szansę na znalezienie własnej tożsamości oraz bliższe poznanie jednej z członkiń grupy, tajemniczej Ptaśki. Tożsamość seksualna Raquel dosłownie nabiera performatywnego charakteru, a każdy kadr i wypowiedź w komiksie zyskują wielowymiarowe znaczenia. 

Raquel stopniowo otwiera się na świat teatru, a jednocześnie odkrywa swoje uczucia wobec Ptaśki. Przez proces twórczy teatru i wątki antyczne w nim się pojawiające, bohaterka odnajduje siłę i pewność siebie, które pomagają jej w odkrywaniu swojej seksualności. Jednak jak to zwykle bywa, droga do samoakceptacji i bliskości z Ptaśką nie jest łatwa. Raquel musi stawić czoła własnym wątpliwościom, społecznym oczekiwaniom i zrozumieć, że prawdziwe dojrzewanie zaczyna się od wewnętrznej transformacji. Przez koleżeństwo i wsparcie ze strony innych członków grupy teatralnej Raquel uczy się akceptacji samej siebie oraz odkrywa, że niezależnie od orientacji seksualnej wartość leży w autentycznym wyrażaniu siebie.

Komiks sprawnie odzwierciedla niepokojące wątki dojrzewania również poprzez „obcy” język angielski, pełniący funkcję fragmentarycznego, poetyckiego wręcz komentarza głównej bohaterki. Splata się on z relatywnością wszystkiego w obliczu dynamicznych zmian w życiu Raquel, tworząc nieustannie ewoluującą mozaikę, która odkrywa trudności, niepewności i piękno tych nieuchwytnych transformacji (Ptaśkę nazywa „[…] czasownikiem nieregularnym. Trzeba Cię zapamiętać”). Angielski układa się w niezwykłą harmonię z przemianami rzeczywistości młodej bohaterki, a odmienianie czasowników tworzy interesujący obraz świata, w którym odwaga i poszukiwanie własnej tożsamości stają się prawdziwym wyzwaniem.

„Ptaśka” ukazuje wewnętrzne zmagania bohaterki z wchodzeniem w dorosłość i podejmowaniem życiowych decyzji. Opowieść ta nie tylko podkreśla ważność akceptacji siebie, lecz także zachęca do dialogu i zrozumienia różnorodności w bardzo nieoczywisty, lecz jakże interesujący sposób. 

Dojrzałość językowego obrazu świata

„Słowa mogą wszystko” duetu Silvii Vecchini i Sualzo to wzruszający komiks, który przenosi czytelników w świat nieoczekiwanego spotkania dwóch wyjątkowych postaci. Głównymi bohaterami są Sara, nastoletnia buntowniczka odbywająca karę w domu starców za swoje przewinienia, oraz Pan T., starszy Żyd uznawany przez opiekunów za szaleńca, przez samego siebie – za mędrca pochodzącego z XVIII wieku. 

Historia rozpoczyna się w skromnym pokoju w domu starców, gdzie Sara trafia po raz pierwszy. Choć pozornie jej buntownicza natura wydaje się nie pasować do spokojnego otoczenia, wręcz natychmiastowo nawiązuje kontakt z Żydem chcącym nauczyć ją tajemnic stojących za hebrajskim alfabetem. Starzec dostrzega coś więcej niż tylko trudne zachowanie nastolatki. Widzi w niej potrzebę zrozumienia, towarzystwa i nauki. Postanawia podzielić się swoją wiedzą i przekazać coś, co może zmienić ich obydwoje.

W trakcie spotkań z Panem T. Sara dowiaduje się, że jest on nie tylko mistrzem hebrajskiego alfabetu, ale także posiada bogate doświadczenie życiowe i historię, która skrywa się za jego starzejącym się umysłem – nawet jeśli jego opowieści są nieprawdziwe. Dziewczyna zaczyna dojrzewać pod wpływem tych nauk, odkrywając w sobie wewnętrzny spokój i nowe spojrzenie na świat. Przez lekcje języka Sara odkrywa wartość słów, ich potencjał do budowania więzi, leczenia ran emocjonalnych i traum oraz przekraczania barier kulturowych. W miarę jak ich przyjaźń się rozwija, Sara odkrywa, że słowa mają moc zbliżania ludzi, niesienia pocieszenia i tworzenia wspólnych wspomnień.

„Słowa mogą wszystko” to komiks, który przenika emocje, historię i siłę międzyludzkich relacji. Poprzez niesamowitą więź Sary, młodej dziewczyny szukającej drogi, i Pana T., starszego człowieka, który realizuje swoją mistyczną wizję, czytelnicy mają szansę zgłębić nie tylko język hebrajski, lecz także wewnętrzną moc słów – podobnie jak to było w przypadku języka angielskiego w „Ptaśce”. To opowieść o przebaczeniu, odkrywaniu tożsamości i zrozumieniu, że nawet najmniejsze słowo może mieć ogromne znaczenie w naszym życiu.

Dziewczyńskie spojrzenia

Komiksy o „dziewczyńskości” stały się ważnym aspektem współczesnej kultury, jako coraz bardziej popularne i wpływowe. Zbiorowa recenzja niektórych z nich uwzględnia wiele różnorodnych perspektyw, a jednoznaczne podsumowanie może być trudne ze względu na ich zróżnicowaną naturę. I choć czasami ciężko jest uwolnić się twórczyniom i twórcom od kulturowych stereotypów, to cieszy fakt, że autorzy podejmują próby redefiniowania i eksplorowania dziewczyńskości w komiksach.
Autorki i autorzy często podkreślają pozytywny wpływ wspólnoty na rozwijanie tożsamości i wzmacnianie pewności siebie u młodych dziewcząt. Przedstawiają bohaterki, które stają się niezależne, odważne, inteligentne i zdeterminowane. Przez to komiksy o dziewczyńskości stają się inspiracją dla czytelniczek, ukazując im różnorodność możliwości i potencjał, jaki tkwi w nich samych.

Przypisy:

[1] Recenzja Anny Mik w nr. 683 KL: [https://kulturaliberalna.pl/2022/02/08/anna-mik-wszystkie-milosci-niedoroslych-kl-dzieciom]

[2] Recenzja Anny Mik w nr. 737 KL: [https://kulturaliberalna.pl/2023/02/21/anna-mik-komiksowe-wariacje-na-temat-innosci-kl-dzieciom]

Książki:

Nora Dåsnes (tekst i ilustracje), „Z ręką na sercu”, przeł. Karolina Drozdowska, wyd. ToTamto, Warszawa 2023.
Proponowany wiek odbiorcy: 9+ (wskazanie wydawcy)

Joana Estrela (tekst i ilustracje), „Ptaśka”, przeł. Jakub Jankowski, wyd. Młody Book!, Katowice 2023.
Proponowany wiek odbiorcy: 12+

Silvia Vecchini (tekst), Sualzo (ilustracje), „Słowa mogą wszystko”, przeł. Joanna Wajs, wyd. Nasza Księgarnia, Warszawa 2023.
Proponowany wiek odbiorcy: 10+ (wskazanie wydawcy)

Rubrykę redaguje Paulina Zaborek.