Łukasz Jasina
Banalizacja zła
Po przerwie powstał kolejny film dokumentalny opowiadający o Wielkim Głodzie na Ukrainie i jego ofiarach. Film zatytułowany „Zhyvi” (The Living) został zrealizowany nie bez problemów, a głównie dzięki wsparciu fundacji kierowanej przez żonę obecnego prezydenta Ukrainy – Katerynę Juszczenko. Wyreżyserował go Siergiej Bukowski, ukraiński twórca znany za sprawą sponsorowanej przez Stevena Spielberga produkcji „Wypowiedz imię swoje” (2006), opowiadającej o Zagładzie Żydów kijowskich w Babim Jarze.
„Zhyvi” powstali niecały rok temu. Realizowanie filmu dokumentalnego siedemdziesiąt kilka lat po wydarzeniu dostarcza wielu trudności, brakuje bowiem potencjalnych świadków. Bukowski zręcznie ominął ten problem, opierając konstrukcję dokumentu na kilku wątkach: opowieściach tych, którzy przeżyli, listach walijskiego dziennikarza podróżującego po Ukrainie w czasie głodu i raportach zachodnich placówek dyplomatycznych. Do tej dość typowej konstrukcji dochodzi od strony formalnej dość bogata ilustracja filmu materiałami archiwalnymi, ukazującymi powszechnie znane obrazy z pierwszej połowy lat trzydziestych.
Niemniej film jest oryginalny i ciekawy. Dlaczego?
Przede wszystkim Bukowskiemu udało się pokazanie straszliwego spustoszenia, jakie uczyniła sowiecka zbrodnia w umysłach tych, którzy przeżyli. Niektórzy do dziś boją się mówić o tym, co stało się w 1932 i 1933 roku. Dla wielu innych, wspomnienia o Głodzie zlały się w jedno z wieloma kolejnymi masakrami i wojnami, jakie wydarzyć się miały na Ukrainie. Po drugie, film uświadamia, że, jak wynika z raportów dyplomatów, przedstawiciele „cywilizowanego świata” posiadali ówcześnie doskonałą orientację w rozmiarze stalinowskich zbrodni. Po trzecie, Bukowski pokazuje szerszy kontekst zbrodni Stalina i nie ucieka od generalizacji i dyskusji o uniwersalizmie dobra i zła. To film, windujący „Hołodomor” do rangi zbrodni uniwersalnej, porównywalnej z Zagładą Żydów czy Ormian, a nie tylko ukraińskim bólem wewnętrznym.
Film:
Zhyvi (The Living), reż. Sergiej Bukowski, prod. Ukraina 2008.
* Łukasz Jasina, doktorant, pracownik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej.
