W czwartek, 2 października, izraelskie siły przechwyciły Globalną Flotyllę Sumud (GSF), która przez ostatni miesiąc żeglowała po Morzu Śródziemnym, aby dostarczyć pomoc humanitarną do Gazy.

Izrael zablokował i przejął statki kilkadziesiąt mil od wybrzeża i aresztował ich załogi.

Ta śmiała operacja – po dwóch latach dokonywania ludobójstwa (uznanego między innymi przez komisję śledczą ONZ czy Amnesty International) przez izraelskie siły lądowe i lotnictwo — teraz pozwoliła wykazać się marynarce i komandosom. Skierowano ich przeciwko łodziom niosącym mleko dla niemowląt i ryż.

Izrael w tygodniach poprzedzających przechwycenie flotylli groził jej zarówno zbrojnie, jak i werbalnie. Atakował ją przy użyciu dronów, zagłuszał komunikację i przyrządy, sabotował łodzie i rozpowszechniał twierdzenia, jakoby przedsięwzięcie było zorganizowane i kierowane przez Hamas.

Do piątkowego popołudnia Izrael przejął wszystkie 42 statki, zatrzymując setki cudzoziemców.

Legalna flotylla i bezprawne zatrzymanie

Organizatorzy podkreślają, że działania flotylli mieszczą się w ramach prawa międzynarodowego, w tym Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza (UNCLOS) oraz norm humanitarnych i praw człowieka.

Izrael twierdzi, że jego blokada morska jest w pełni legalna. Jednak działania Izraela w związku z blokadą Gazy także podlegają międzynarodowemu prawu humanitarnemu.

Według konwencji genewskich i dodatkowych protokołów państwo musi umożliwić szybkie i niezakłócone dostarczanie pomocy humanitarnej ludności cywilnej. Jeżeli blokada prowadzi do niedostatecznej ilości żywności, leków i innych niezbędnych artykułów i prowadzi do nieproporcjonalnego cierpienia ludności cywilnej, jest nielegalna.

Co istotne – zatrzymanie większości, jeśli nie wszystkich statków Flotylli nastąpiło daleko od ustanowionej blokady, na otwartym morzu. Warto też przypomnieć, że ochrona „wolności żeglugi” była dokładnie tym argumentem, którym zarówno administracja Bidena, jak i Trumpa uzasadniały swą wojnę przeciwko Jemenowi, gdy rządzący tam Huti zaczęli atakować statki handlowe na Morzu Czerwonym.

Zgodnie z UNCLOS, statki na morzu otwartym (na tak zwanych wolnych morzach lub jak lubią pisać media – wodach międzynarodowych) korzystają ze swobody żeglugi, a jedynie państwo bandery (czyli kraju, pod którego flagą statek pływa) może sprawować jurysdykcję nad statkiem.

Zatrzymanie uczestników flotylli przez izraelskie służby budzi poważne wątpliwości co do legalności. Organizacje praw człowieka twierdzą, że detencja jest bezprawna, a osoby zatrzymane powinny zostać natychmiastowo zwolnione. Izraelskie siły zatrzymały statki Flotylli na morzu otwartym, bez zgody państwa bandery, siłą zatrzymując i uprowadzając jej załogę. To, jak podkreślają eksperci w dziedzinie stosunków międzynarodowych, na przykład Wojciech Szewko, stanowi naruszenie prawa.

Chociaż Izrael może argumentować, że blokada jest środkiem bezpieczeństwa, to zgodnie z międzynarodowym prawem morskim i prawem humanitarnym, pokojowe flotylle humanitarne mają prawo do bezpiecznego przejścia. A interwencje na wodach międzynarodowych, bez zgody odpowiednich państw, stanowią akt piractwa. Zatrzymując ponad 450 osób z 44 krajów, w tym przedstawicieli parlamentów krajowych i Parlamentu Europejskiego, Izrael praktycznie zaatakował jednego dnia ćwierć świata.

Protesty na całym świecie

Wiele osób i organizacji uznało akcję za naruszenie prawa międzynarodowego, a zatrzymanie aktywistów – za akt represji. Niektórzy z nich w dodatku, na przykład Greta Thunberg, mieli się skarżyć na przemoc i upokorzenia ze strony Izraelczyków.

Zatrzymanie setek osób z ponad 40 państw i uwięzienie ich jest też afrontem dla tych krajów.

Po przechwyceniu flotylli świat obiegła więc fala protestów – od Europy, przez Bliski Wschód, po Amerykę Łacińską. Protesty stały się sposobem wyrażenia solidarności z Palestyńczykami, krytyki blokady Gazy i trwającego ludobójstwa oraz próbą wywarcia presji na swoim rządzie. Część protestujących chciała, żeby ich państwo pokazało siłę i sprawczość. Niektórym nie chodziło nawet o Palestynę, tylko o utrzymanie wizerunku poważnego kraju, który dba o swoich obywateli.

Protesty trwały praktycznie od czwartku do niedzieli, w niektórych miastach zapowiedziano kolejne.

Jeśli, jak pisaliśmy wcześniej, Flotylla miała być polityczną prowokacją, która poruszy serca na całym świecie i wymusi na rządach działanie, wydaje się, że osiągnęła swój cel.

W Turcji tysiące ludzi wyszły na ulice i place, w Stambule manifestacje odbywały się między innymi przed konsulatem Izraela i USA. Protestujący skandowali hasła o prawie do humanitarnego dostępu, potępiali blokadę i okupację, wyrażając solidarność z aktywistami.

Ogromne marsze odbyły się w Barcelonie, Madrycie i innych miastach Hiszpanii. Ludzie domagali się uwolnienia obywateli, którzy uczestniczyli we Flotylli, krytykowali milczenie rządów i apelowali o realne działania polityczne. We Włoszech związki zawodowe zorganizowały jednodniowy strajk generalny. W miastach takich jak Rzym czy Bolonia ulice były blokowane, studenci okupowali uczelnie, zatrzymywali ruch na dworcach. Ruch między lądową a wyspiarską częścią Wenecji został wstrzymany. Zdaniem organizatorów, nawet w niewielkiej Padwie na ulicę miały wyjść dziesiątki tysięcy osób.

Tysiące ludzi protestowały w miastach Ameryki Łacińskiej, takich jak Meksyk (Ciudad de México), Buenos Aires czy Bogota. Domagali się interwencji rządów, wsparcia dyplomatycznego i zapewnienia praw konsularnych dla zatrzymanych.

Sprzeciw wobec rządu Netanjahu

Protesty miały różną formę: od marszów i wieców, przez blokady dróg, dworców czy placów konsularnych, po działania zorganizowane przez związki zawodowe. W wielu miejscach demonstranci skandowali: „Free Palestine”, „Stop the blockade”, „Uwolnić aktywistów flotylli”. Część protestów niestety przerodziła się w konfrontacje z policją – były zatrzymania, użycie siły, przepychania. W niektórych miastach zdarzały się także akty wandalizmu – zniszczone witryny sklepów czy graffiti.

Rządy i instytucje międzynarodowe znalazły się pod presją. Władze niektórych państw oficjalnie wezwały Izrael do poszanowania praw zatrzymanych, umożliwienia dostępu konsularnego, a także do podjęcia dialogu na temat blokady Gazy. Inne – jak Turcja czy Malezja potępiły Izrael w bardzo ostry sposób. Jeszcze inne – jak Kolumbia – zerwały umowy handlowe i wyrzuciły izraelskich dyplomatów.

Chociaż w ostatnich latach wydawało się, że prawo międzynarodowe, zasady i konwencje, mają niepisaną regułę – „nie dotyczy Izraela” – wygląda na to, że społeczność międzynarodowa jest coraz bardziej zmęczona działaniami rządu Netanjahu.

Gdyby Iran, Rosja albo Chiny jednego dnia nielegalnie porwały i wywiozły do więzienia setki obywateli kilkudziesięciu państw z sześciu kontynentów, odebrano by to jednoznacznie jako akt agresji.

Po zatrzymaniu Flotylli – mimo że większość gróźb i głosów oburzenia wydaje się pustymi słowami – coraz bardziej zasadne wydaje się traktowanie Izraela jako państwa-pariasa.

Polski rząd – znowu – nie trafia w nastroje społeczne

Jeszcze kilka miesięcy temu wizja tysięcy ludzi, zwłaszcza tych niemających nic wspólnego z Prawem i Sprawiedliwością, którzy wychodzą na ulice i domagają się dymisji Radosława Sikorskiego, wydawała się czymś zupełnie nieprawdopodobnym. Trudno było sobie wyobrazić, że polityk z obozu obecnej władzy, niedawno potencjalny kandydat na prezydenta startujący w prawyborach PO, uznawany przez wielu za doświadczonego dyplomatę i jednego z architektów polskiej polityki zagranicznej, stanie się obiektem tak szerokiego społecznego sprzeciwu. A jednak od czwartku do niedzieli hasła żądające jego ustąpienia rozbrzmiewały w największych miastach Polski — od Wrocławia, przez Warszawę, po Kraków.

Iskrą zapalną była rozmowa radiowa, w której Sikorski odniósł się do pytania o ludobójstwo w Strefie Gazy. Minister powiedział wtedy:

„Ludobójstwo to jest celowe, z rozmysłem eksterminowanie jakiejś grupy etnicznej. Gdyby Izrael chciał dokonać ludobójstwa, to by to zajęło tydzień czy dwa”.

Słowa te natychmiast wywołały falę oburzenia. Jakub Szymczak w analizie w OKO.press pisał, że wypowiedź  Sikorskiego pozostaje w ostrej sprzeczności z  aktami prawnymi, raportami ONZ i organizacji humanitarnych, które mówią wprost o działaniach o znamionach ludobójstwa.

Kolejną falę krytyki wywołał wpis Sikorskiego w mediach społecznościowych, w którym zapytał:

„Jeśli obywatel RP, nawet poseł, wielokrotnie ostrzegany, udaje się w rejon wojny, to państwo polskie powinno: a) pokryć koszty ewakuacji; b) odzyskać koszty ewakuacji”. Jeszcze większe emocje wzbudziły słowa o polskich uczestnikach Global Sumud Flotilla, zatrzymanych przez Izrael. Sikorski stwierdził wówczas:

„Powiem brutalnie tym, którzy chcieliby złamać nasze rekomendacje: nie mam zakładników na wymianę. Jedziecie na własną odpowiedzialność”.

Negatywne reakcje komentatorów w mediach i protestujących, wskazują, że nie chodzi o  jeden niefortunny cytat, lecz o całą serię wypowiedzi postrzeganych jako aroganckie i niegodne szefa dyplomacji. Podobnie, za niewystarczające i niestosowne uznano komentarze innych polityków – Donalda Tuska, Tobiasza Bocheńskiego czy rzecznika prezydenta, Rafała Leśkiewicza.

Zapewnienie pomocy konsularnej zatrzymanym bez jednoczesnego potępienia Izraela, ale za to z masą złośliwości i przytyków wobec członków Flotylli, sprawiły, że protesty wymierzone były nie tylko w Izrael, lecz także w polski rząd.

Wydaje się, że znowu rząd Koalicji nie rozumie społeczeństwa i nie umie traktować poważnie tematów istotnych dla młodszej części wyborców.

Los Flotylli

Izraelskie władze rozpoczęły deportację zatrzymanych aktywistów. W pierwszych dniach deportowano ponad setkę osób z różnych krajów, w tym z USA, Włoch, Wielkiej Brytanii, Jordanii, Kuwejtu, Libii, Algierii, Mauretanii, Malezji, Bahrajnu, Maroka, Szwajcarii, Tunezji i Turcji, które podpisały zgodę na dobrowolną, przyspieszoną deportację.

Według niektórych źródeł ten dokument jednak wiązał się z „przyznaniem racji” Izraelowi i podpisaniem oświadczenia, że wkroczyło się na jego teren bezprawnie. W wypadku, kiedy zatrzymane osoby zostały porwane na morzu otwartym i wwiezione do Izraela wbrew swojej woli, część uczestników nie skorzystała z przyśpieszonej procedury deportacyjnej, odmawiając podpisania odpowiednich dokumentów. Zrobili tak między innymi polscy uczestnicy Flotylli. W związku z tym ich sprawy będą rozpatrywane przez izraelski sąd.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP zapewniło, że zatrzymani są bezpieczni i mają dostęp do pomocy konsularnej. W poniedziałek 6 października wszyscy mieli zostać wypuszczeni. Oczekuje się, że powrócą do Polski w najbliższych dniach.

Warto dodać, że wśród zatrzymanych aktywistów znajdowała się również szwedzka działaczka Greta Thunberg, która w poniedziałek miała zostać wypuszczona z aresztu. Według doniesień, skarżyła się na złe warunki, w tym niedostateczną ilość jedzenia i wody oraz na wysypkę, którą mogły wywołać pluskwy. Miała być też ofiarą przemocy i upokorzeń ze strony żołnierzy.

Inni wypuszczani aktywiści mówili o straszeniu celownikami laserowymi, braku dostępu do żywności, bycia zmuszonym do picia wody z toalety.

Poddanie się pobytowi w izraelskim więzieniu setek – w dużej części białych – uprzywilejowanych osób, też pozwoliło zwrócić uwagę opinii publicznej na okrutne warunki, które w izraelskich więzieniach muszą znosić Palestyńczycy.

Niezależnie jednak od tego, co wydarzy się dalej – Flotylla wykonała swoje zadanie. Wyprowadziła setki tysięcy ludzi na ulicę i, na jakiś czas, popsuła humory rządzącym na całym świecie, zmuszając ich do reakcji.