Wyrażenie „kameralna saga” brzmi jak oksymoron, ale tym właśnie jest książka Lafon. Sagą, bo opowiada o ludziach należących do przynajmniej czterech pokoleń Francuzów. Utworem kameralnym, bo Lafon swoją opowieść zamknęła w dwunastu krótkich, niezwykle skondensowanych epizodach. To proza, która zostaje z nami na długo.
„Anomalia” to powieść, która przyniosła autorowi Nagrodę Goncourtów i sprzedała się we Francji w milionowym nakładzie. To także kolejne dzieło oparte o zasady kombinatoryki matematycznej, algebry czy teorii gier, pisanej w duchu Georges’a Pereca i Raymonda Queneau. Cóż z tego, skoro w porównaniu z dokonaniami tych ostatnich wypada raczej blado. Dostaliśmy produkt konfekcjonowany dla określonej grupy konsumentów – przykład literatury kombinatorycznej na czas tweetów.
Lata pięćdziesiąte to ważny moment w recepcji dzieła Prousta. To właśnie wtedy z pisarza dla elit, niedostrzegającego mizerii prostego ludu, Proust zmienia się w rewolucyjnego krytyka demaskującego hipokryzję wyższych warstw społecznych. To również w tym czasie ukazuje się głośny szkic Revela „O Marcelu Prouście”. Jego autor wkrótce stanie się czarną owcą lewicowych salonów.
Emmanuel Carrère powraca z „Jogą”, niezwykle osobistym zapisem kondycji ludzkiej widzianej przez pryzmat choroby dwubiegunowej. Sam autor mówi o „Jodze”, że to autobiografia psychiatryczna. Jakie są źródła depresji współczesnego człowieka?
Hasło „Zola” wywołuje dziś głównie dwa skojarzenia – oprócz „ten od Dreyfusa” jest jeszcze „ten od Nany”. Rzadziej pamięta się, że powieść o luksusowej prostytutce nie była samodzielnym utworem, lecz dziewiątym z dwudziestu tomów monumentalnego powieściowego cyklu, będącego zbiorowym portretem XIX wieku. Czy dziś jest do pomyślenia podobny literacki projekt, w którym przeglądałyby się cała druga połowa XX wieku?
Słowo „tekst” oznacza źródłowo „tkaninę”. Joyce tka ją na sposób ściśle zintelektualizowany, Proust – na sposób ściśle emocjonalny (z dobrą wiedzą o wewnętrznej sprzeczności tego określenia). Znaczną część literatury ubiegłego stulecia można usytuować na osi, której skrajne punkty wyznaczyli ci dwaj pisarze.
Minoderia, krygowanie się, obłuda i nagminna fabulacja. Tym wypełnione są listy Prousta do zjawiskowego arystokraty. Można w nich jednak zobaczyć człowieka, który rozpaczliwie łaknie cudzej bliskości, ale nie wie, jak ją pozyskać, więc usiłuje to zrobić, krygując się karykaturalnie przed wytęsknionym Innym.
Syberia objawiła mu prawdę o wojnie. Meandrów polityki nauczyła go Irlandia. Joseph Kessel, jeden z największych francuskich reporterów XX wieku, poznał tam dwie prawdy o politycznym zaangażowaniu. Pierwsza mówi o tym, że moralna jedność na dłuższą metę jest mrzonką.
Kiedy na początku lat 30. poeta René Char roztrwonił wszystkie pieniądze, które zostały mu po ojcu, z lekcją przetrwania pospieszył mu surrealista Paul Éluard. Awangardowy pisarz nie para się pracą zarobkową. Musi radzić sobie inaczej.
Jego debiutancka autobiograficzna powieść stała się we Francji jednocześnie skandalem i sukcesem. Édouard Louis odsłonił w niej biedę, a jednocześnie homofobię i skłonność do przemocy robotniczego środowiska, z którego wyrósł. Tę historię wykluczonych, którzy jednocześnie wykluczają odmiennych od siebie, przeniosła właśnie na deski teatru Anna Smolar.
Na początku grudnia 1980 roku Romain Gary popełnił samobójstwo. Tuż przed śmiercią wysłał do wydawcy i swojego adwokata wypełnioną dokumentami kopertę. Zawierała ona prawdę o największej literackiej mistyfikacji w powojennej Francji.
Poezja Valéry’ego i Mallarmégo to dwa przykłady literatury, w której sensem dzieła poetyckiego jest ono samo. Nie służy ono niczemu: ani polityce, ani społeczeństwu, ani nawet rozwojowi duchowemu jednostki. Po prostu istnieje jako zbiór słów. Nie można uczynić z nimi czegokolwiek w intelekcie. Można je tylko niemo kontemplować.
„Feuillets d’Hypnos” to zbiór krótkich not i aforyzmów René Chara, który powstał w okresie niemieckiej okupacji. To właśnie w nich francuski poeta postawił jedno z najważniejszych politycznych pytań epoki przełomu: jak zachować ducha braterstwa i politycznej wolności, który zrodził się w wyjątkowym czasie wojny? I czy w ogóle jest to możliwe?
„Limonow” to opowieść o człowieku, który postanowił wymyślić siebie, nie zważając na rzeczywistość . Wymyślił siebie jako chuligana w Charkowie, wybrał sobie rolę skandalizującego pisarza, wreszcie stworzył się jako przywódca zdyscyplinowanego, radykalnego ruchu politycznego skupiającego sfrustrowanych, pozbawionych perspektyw młodych z całej Rosji.
Nie ma takiej siły strukturalnej czy ideologii, która przywróci poczucie bezpieczeństwa. Jedynym, co może nas uratować w wymiarze jednostkowym, jest miłość i związek z drugim człowiekiem. Miłość kobiety zwłaszcza. Oto prawdziwe przesłanie „Serotoniny”.
