Wśród 20 pretendujących w tym roku do Nagrody książek są zarówno komentowane szeroko w artystycznym świecie pozycje, jak i tytuły należące do literackiej niszy. Na liście znalazły się m.in. głośne Piątka, ale także zbuntowana poezja Anouk Herman czy ekwilibrystyczny wyczyn dwóch tłumaczy – René Koelblena i Stanisława Waszaka, którzy dokonali brawurowego przekładu eksperymentalnej prozy Georgesa Pereca.

Wśród nominowanych tytułów znalazły się też książki omawiane na łamach „Kultury Liberalnej”, która jest patronem medialnym nagrody. O prozach Wiktorii Bieżuńskiej „Przechodząc przez próg, zagwiżdżę” (Wydawnictwo Cyranka, 2022) i „Trash story” Mateusza Górniaka (Wydawnictwo Ha!art, 2022) pisał Marcin Bełza. O powieści Zyty Rudzkiej „Ten się śmieje, kto ma zęby” (W.A.B., 2022) – Sylwia Góra. O książce Małgorzaty Żarów „Zaklinanie węży w gorące wieczory” (Wydawnictwo Czarne, 2022) – Karolina Felberg. Książki Marieke Lucasa Rijneveld „Mój mały zwierzaku” (Wydawnictwo Literackie, 2022) w przekładzie Jerzego Kocha, Georges’a Pereca „Znikęcia” (Wydawnictwo Lokator, 2022) w przekładzie René Koelblena, Stanisława Waszaka oraz Davida Marksona „Kochanka Wittgensteina” (Państwowy Instytut Wydawniczy, 2022) w przekładzie Krzysztofa Majera recenzował Paweł Majewski.

Wszystkim nominowanym serdecznie gratulujemy!

A oto cała dwudziestka:

Esej

1. Anna R. Burzyńska Atlas anatomiczny Georga Büchnera | Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2022
2. Konrad Niemira Bazgracz. Trzy eseje o Norblinie | Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk 2022
3. Grzegorz Piątek Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939 | Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2022
4. Piotr Sadzik Regiony pojedynczych herezji | Wydawnictwo Austeria, Kraków 2022
5. Jarek Szubrycht Skóra i ćwieki na wieki. Moja historia metalu | Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022

Poezja

1. Marcin Czerkasow Mountain View | Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2022
2. Anouk Herman right into pod tramwaj | Stowarzyszenie Pisarzy Polskich oddział w Łodzi, Instytut Literatury, Łódź-Kraków 2022
3. Joanna Oparek Małe powinności | Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2022
4. Piotr Przybyła analfabeta | Galeria Sztuki Współczesnej Biuro Wystaw Artystycznych w Olkuszu, Olkusz 2022
5. Adam Wiedemann Odżywki i suplementy | Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2022

Proza

1. Wiktoria Bieżuńska Przechodząc przez próg, zagwiżdżę | Wydawnictwo Cyranka, Warszawa 2022
2. Mateusz Górniak Trash story | Wydawnictwo Ha!art, Kraków 2022
3. Agnieszka Jelonek Trzeba być cicho | Wydawnictwo Cyranka, Warszawa 2022
4. Zyta Rudzka Ten się śmieje, kto ma zęby | Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2022
5. Małgorzata Żarów Zaklinanie węży w gorące wieczory | Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022

Przekład na język polski

1. Kaja Gucio – Lidia Yuknavitch Chronologia wody | Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022
2. Jan Maria Kłoczowski – Jean Fabre Stanisław August Poniatowski i Europa wieku świateł | tom I, II, Wydawnictwo: Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Warszawa 2022
3. Jerzy Koch – Marieke Lucas Rijneveld Mój mały zwierzaku | Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022
4. René Koelblen, Stanisław Waszak – Georges Perec Zniknięcia | Wydawnictwo Lokator, Kraków 2022
5. Krzysztof Majer – David Markson Kochanka Wittgensteina | Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2022

Poniżej bardziej obszerne omówienia:

ESEJ

Pierwszą nominowaną w szerokiej gatunkowo kategorii Esej jest Anna R. Burzyńska za Atlas anatomiczny Georga Büchnera (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2022). To co Büchner robi z ciałem, Anna R. Burzyńska czyni z Büchnerem. tudium w polszczyźnie. Autorka – poza reprezentacją poszczególnych części ludzkiego ciała u Büchnera – wpisuje jego dzieło w szerszy kontekst historii nauki.

Nominację otrzymał również Konrad Niemira za książkę Bazgracz. Trzy eseje o Norblinie (Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2022). To rzecz o jednym z najsłynniejszych malarzy okresu stanisławowskiego, a jednak nie do końca znanym. Niemira, przedzierając się przez ogrom archiwalnych materiałów, kreśli portret tego nietuzinkowego człowieka. A w tle oświecenie, sielanka, magnaci, żebracy i obsesja na punkcie Rembrandta.

Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939 Grzegorza Piątka (Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2022) to jedna z głośniejszych pozycji w zestawieniu. Gdynia to miasto-symbol, polskie okno na świat, cud modernizmu. Te wszystkie etykiety przykryły prawdziwą jego historię, skomplikowaną genezę i szybkie narodziny. Piątek buduje portret początków miasta, jednocześnie krytycznie dekonstruując zastane mity i landszafty.

Piotr Sadzik w nominowanej pozycji Regiony pojedynczych herezji (Wydawnictwo Austeria, Kraków 2022) przygląda się piątce maranów – a więc żydowskich konwertytów – literatury polskiej. To Leo Lipski, Bruno Schulz, Józef Wittlin, Leopold Buczkowski i Teodor Parnicki. Czyniąc to, tworzy na nowo historię literatury polskiej, a co za tym idzie – nowy obraz polskości w ogóle. Tożsamości wysadzonej z siodła, poszukującej, będącej w kontrze.

Ostatnia w zestawieniu jest książka Jarka Szubrychta Skóra i ćwieki na wieki. Moja historia metalu (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022). Doświadczony dziennikarz muzyczny i zagorzały współuczestnik polskiego heavy-metalowego ruchu w pierwszoosobowej narracji kreśli jego szaloną historię. Od samotności małomiasteczkowego metalowca po przynależność do długowłosej międzynarodówki z całym zmysłowym doświadczeniem w tle – Szubrychtowi udaje się to wszystko złapać w konfesyjnym, szczerym do bólu eseju.

POEZJA

Pierwszym nominowanym w tej kategorii jest Marcin Czerkasow i jego zbiór Mountain View(Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2022). Marcin Czerkasow wspiął się na szczyt i zapisał, co widzi: na pejzaż składają się obrazy, które do siebie nie przystają, kłócą się. Okazuje się z góry, że świat się nie klei. I trudno się dziwić, bo przecież na własne życzenie gna ku przepaści.

W zestawieniu uwagę zwraca Anouk Herman z tomikiem right into pod tramwaj (Stowarzyszenie Pisarzy Polskich oddział w Łodzi, Instytut Literatury, Łódź-Kraków 2022). Right into pod tramwaj wpadł tu język i się posypał, a z nim ciała, tożsamości i linearne struktury.

Poematy kolejnej nominowanej, Joanny Oparek, zawarte w tomie Małe powinności (Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2022) kręcą się wokół patriarchalnych koszmarów. Znanych zarówno z codzienności, jak i z clickbaitowych nagłówków i sensacyjnych doniesień. Ale wypełzają one nie z dark netu, a z jak najbardziej analogowej codzienności.

Poeta Piotr Przybyła nominację do Nagrody otrzymał za swój tom analfabeta (Galeria Sztuki Współczesnej Biuro Wystaw Artystycznych w Olkuszu, Olkusz 2022). Operując zaskakującą frazą i gęstym, mocnym językiem mówi o rzeczach zwyczajnych w sposób, nad którym trudno przejść obojętnie.

Ostatni z nominowanych w tej kategorii to Adam Wiedemann za Odżywki i suplementy (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2022). „Czego jeszcze chcecie? Mówię.” – deklaruje Wiedemann w jednym z wierszy. I niech mówi, mimo że opowiada o rzeczach i sprawach niełatwych, a wśród nich naczelne miejsce zajmuje przemijanie, odchodzenie. Przypadkowość miesza się tu z determinizmem, ale wszystko uspójnia rytmiczność i melodyjność wierszy. Nic więcej nie chcemy.

PROZA

Zestawienie nominowanych w kategorii proza otwiera Wiktoria Bieżuńska i jej debiut literacki Przechodząc przez próg, zagwiżdżę (Wydawnictwo Cyranka, Warszawa 2022). To zapis dziecięcego cierpienia, ale nie tylko – chyba przede wszystkim nie tylko. Wielkie bóle małej bohaterki ranią jeszcze mocniej, gdy po nich nadchodzą chwile, nieliczne i krótkie, spokoju nadziei, które są świadectwem raz po raz niszczonej potencjalności.

Kolejna nominowana książka,Trash story Mateusza Górniaka (Wydawnictwo Ha!art, Kraków 2022), okrzyknięta została przez wielu jednym z najważniejszych debiutów od lat. I słusznie. Bo to powieść, którą Górniak napisał po swojemu, o swoim świecie. Po co? Ano po to, żeby trochę nadgryźć, podważyć, rozmontować to, co na zewnątrz.

Agnieszka Jelonek i jej Trzeba być cicho (Wydawnictwo Cyranka, Warszawa 2022) to już druga nominacja autorki do gdyńskiej Nagrody, a także druga nominowana w kategorii Proza pozycja opublikowana przez wydawnictwo Cyranka. To oszczędna, skupiona na szczegółach, a zarazem bardzo językowo wyrafinowana opowieść o ludziach, którzy nie potrafią sobie poradzić z własną przeszłością.

Kolejna nominowana, Zyta Rudzka, nagrodzona Nagrodą Literacką Gdynia w 2019 roku za Krótką wymianę ognia, powraca do Gdyni z nominacją za Ten się śmieje, kto ma zęby (Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2022). To proza mocna, ostra, przeglądająca się w bohaterce. Wera, której niewiele w życiu zostało poza samym życiem, czerpie z niego dokładnie tyle, ile chce i tak, jak chce. Autentyczność Wery w wydaniu Rudzkiej jest niekwestionowalna. Dlaczego wcześniej nikt nie oddał jej głosu? Bo nie trafiła na Rudzką.

Ostatnia z nominowanych i trzecia z debiutanckich książek w tej kategorii to Zaklinanie węży w gorące wieczory Małgorzaty Żarów (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022). To przedziwna, wizyjna opowieść bohaterki, która wędruje w podartej sukni ślubnej przez zasnutą trującym dymem Warszawę. Żarów w brawurowy sposób otwiera przed nami wyuzdany, apokaliptyczny świat, z którego nie chce się wychodzić.

PRZEKŁAD NA JĘZYK POLSKI

Zestawienie pięciu książek i sześciorga tłumaczek i tłumaczy nominowanych w kategorii Przekład na język polski otwiera Kaja Gucio za tłumaczenie z angielskiego Chronologii wody Lidii Yuknavitch (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022). Jeśli są książki do bólu szczere i do bólu osobiste, to taką jest zdecydowanie Chronologia wody. To relacja z traum, ale spisana językiem, który oddaje istotę przeżytych koszmarów i rozczarowań. Ten język oryginału stał się dzięki Gucio językiem polskiego przekładu, choć w trakcie lektury słowo „przekład” staje się bez znaczenia – tak dojmująca jest bezpośredniość doświadczenia.

Kolejna nominacja trafiła do Jana Marii Kłoczowskiego za przekład z francuskiego dwóch tomów pasjonującej lektury Stanisław August Poniatowski i Europa wieku świateł Jeana Fabre’a (Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Warszawa 2022). To cała epoka stanisławowska (z przyległościami) zawarta w dwutomowym dziele, które przeszło siedemdziesiąt lat czekało na polską edycję. Ale może warto było czekać, bo przekład Jana Marii Kłoczowskiego w godny podziwu sposób przybliża osiemnastowieczną rzeczywistość, stroniąc od językowego anachronizmu.

Jerzy Koch nominowany jest do Nagrody drugi rok z rzędu, i to za przekład książki tej samej osoby autorskiej. Chodzi o Marieke Lucas Rijneveld i powieść Mój mały zwierzaku (Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022). Rijneveld wymyśla siebie w niderlandzkim, a Koch konsekwentnie wymyśla Rijneveld w języku polskim. Ta translatologiczna praca zachwyca literackością, ale jej społeczne konsekwencje są tutaj nie mniej istotne.

Para René Koelblen i Stanisław Waszak otrzymała nominację za przekład Zniknięcia Georgesa Pereca (Wydawnictwo Lokator, Kraków 2022). Ten legendarny, napisany przed pięćdziesięcioma laty lipogram, w którym ani razu nie pada litera „e”, doczekał się w końcu polskiego przekładu z francuskiego. Zniknięcie samogłoski nie powstrzymało duetu tłumackiego przed czynnością, wydawałoby się, niemożliwą. Przed spolszczeniem perecowskiego kryminału, który jest równocześnie historią znikania rodziny i całego narodu w czasie zagłady.

Ostatni z autorów nominowanych w tej kategorii to Krzysztof Majer za przekład Kochanki Wittgensteina Davida Marksona (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2022). Monologi tytułowej kochanki, którą poznajemy jako Kate, to eksperyment literacki, który jest jednocześnie osobny i bardzo udany. Poszarpane wypowiedzi, których celowość jest nieoczywista, są nie tyle zapisem stanów umysłu, co istnienia, które rodzi się z języka i jest od niego w pełni zależne. Pulsując, fruwając i szamocąc się słowa konstytuują bądź niszczą tożsamość. Ta meandryczna proza zadziałała w polszczyźnie nie tylko dzięki tytanicznemu wysiłkowi Mejera, czy jego tłumackiemu talentowi, ale również – jeśli nie przede wszystkim – dzięki ogromnej czytelniczej wrażliwości.

Laureaci konkursu otrzymają Literackie Kostki oraz nagrody finansowych w wysokości 50 tysięcy złotych. Ich wręczenie odbędzie się 25 sierpnia podczas finałowej gali w Muzeum Emigracji w Gdyni. Będzie to kulminacyjny moment dorocznego gdyńskiego festiwalu literackiego Miasto Słowa. Potrwa on od 23 do 27 sierpnia, a jego program poznamy w lipcu.

Gala Finałowa oraz ogłoszenie laureatów

25 sierpnia 2023

Organizator

Miasto Gdynia

Więcej informacji

www.nagrodaliterackagdynia.pl
www.facebook.com/nagroda.literacka.gdynia