Jeszcze dzisiejsi czterdziestolatkowie w szczenięcych latach mogli się zaczytywać wytworami wybujałego wówczas, acz już schyłkowego postmodernizmu i smakować zawarte w nich erudycyjne koncepty. Obecnie zdecydowanie wyszły one z mody. Na szczęście Krzysztof Bartnicki, tłumacz „nieprzekładalnego” „Finnegans Wake” Joyce’a, w ogóle się tym nie przejmuje.
Zmarły w tym miesiącu Gianni Vattimo (1936–2023) to jeden z najgłośniejszych przedstawicieli współczesnej myśli postmodernistycznej. Sam mówił o sobie jako o katoliku, który jest jednocześnie ateistą. W latach dwutysięcznych był deputowanym w Parlamencie Europejskim. Poniższy wywiad, przeprowadzony w roku 2012, jest publikowany po raz pierwszy.
Co wyróżniało amerykańskich artystów siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku należących do tak zwanego Pictures Generation? Na czym polegała ich innowacyjność? W jaki sposób odcinali się oni od hołubionego wówczas w galeriach i na salonach malarstwa abstrakcyjnego? Odpowiedzi na te pytania udziela wnikliwa monografia Filipa Pręgowskiego.
„Wszystko, co w postmodernizmie obiecywało wyzwolenie, przemieniło się w formę podporządkowania”, pisze w swoim manifeście włoski filozof Maurizio Ferraris. I stwierdza, że jedyną drogą do emancypacji jest powrót do oświeceniowej idei Rozumu. Jednak, czy ta propozycja jest dobrym remedium na polityczne radykalizmy, które szerzą się w świecie płynnej nowoczesności?
Fabuła u Wallace’a jest głównie pretekstem do tego, aby mógł on w nieskrępowany sposób zalewać rzeczywistość słowami, którymi chce ją opisać. Zagadać ją, zapisać, zapisać siebie w niej. Zapisać się na śmierć, i to w taki sposób, żeby nie udzielić odpowiedzi na żadne z pytań, które się zadało. Jeśli literatura jest dzbanowatą instytucją mającą na celu mamienie naiwnych inteligentów wizją zrozumienia, DFW dokonał ostatecznego zdemaskowania tego dzbaństwa.
Biorąc do ręki tę książkę, można w pierwszej chwili pomyśleć, że stanowi ona lekturę przeznaczoną głównie dla określonej bańki informacyjno-egzystencjalnej (geje piszą o gejach, lesbijki o lesbijkach itd.). Sytuacja przybiera bardziej dramatyczny obrót, gdy zobaczymy, że jednymi z pierwszych autorów występujących w „Dezorientacjach” są Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki.
W wyobraźni polskiej prawicy nasz kraj jest nieustannie pod oblężeniem, natomiast prawicowy żołnierz wyklęty współczesności jest ostatnim sprawiedliwym wśród morza bezprawia i zła. Zdradzili alianci, zdradziła Bruksela, targowiczanie, papież Franciszek i Czesi; patrząc na sprawę z perspektywy wieczności – jesteśmy sami.
Italo Calvino jest jednym tych z pisarzy, dla których literatura była przede wszystkim wyrafinowaną grą, szaradą. Warto sobie jednak uprzytomnić, że ten przekonany lewak i postmodernista oddawał szczery, nieironiczny hołd zarówno przeszłości, jak i tradycji, nie dostrzegając żadnej sprzeczności w swojej postawie.
Nękany rozterkami ksiądz Tischner w biografii Bonowicza. Bauman wiecznie uciekający przed polskim antysemityzmem w książce Wagner. Kołakowski rozprawiający się z Bogiem za pomocą marksizmu w monografii Mentzla. Wszyscy trzej stali się pod koniec życia orędownikami tej samej myśli – musimy się pogodzić z płynnością i kruchością naszego świata.
Poezja Valéry’ego i Mallarmégo to dwa przykłady literatury, w której sensem dzieła poetyckiego jest ono samo. Nie służy ono niczemu: ani polityce, ani społeczeństwu, ani nawet rozwojowi duchowemu jednostki. Po prostu istnieje jako zbiór słów. Nie można uczynić z nimi czegokolwiek w intelekcie. Można je tylko niemo kontemplować.
„Pokolenia ukształtowane przez etos solidarnościowy miały często manichejski stosunek do rzeczywistości politycznej i życia społecznego. W ich czasach było jasne, kto jest zły, a kto dobry. Wtedy ten schemat funkcjonował, bo komunizm był zły i dysfunkcyjny, ale w nowej epoce nie powinno być na to miejsca”, twierdzi Jakub Moroz.
„Strategia narodowo-katolicka ma w Polsce solidne podstawy społeczne. Jest reprodukowana wielogeneracyjnie, sprowadza się do znanych i wiarygodnych symboli. Nie spodziewam się, żeby polski Kościół zaczął podążać drogą imitacji ideałów centrum, czy też liberalizacji, bo to mu się zwyczajnie nie opłaca”.
Pomysł wystawienia wartościowego, choć zapomnianego przykładu polskiego modernizmu w muzyce zasługuje na pochwałę; ponadto strona muzyczna spektaklu miała swoje mocniejsze strony. Reżyseria spektaklu okazała się jednak pasmem rozczarowań z nielicznymi wzlotami, które zdarzały się tu i ówdzie, jak smyrneńskie rodzynki w mocno zakalcowatym cieście.
„Ciało”, kolejny tom opowiadań Wiktora Jerofiejewa, który będzie gościem na tegorocznym Big Book Festival, jest kolejnym potwierdzeniem jego sławy mistrza ironii i groteski. Pełno tu literackiej łobuzerki.
W latach 90. zawitało do cywilizacji zachodniej zwątpienie w możliwość generalnej zmiany świata na lepsze. Dziś, po powrocie „Twin Peaks” i „X-Files”, dostrzec można, że oba seriale wyraźnie reprezentowały to odczucie.