Z centrum widać najwięcej
W 1945 roku Polacy nie wpadli w dziejową przepaść. Znaleźli się pod władzą radykalnej i zależnej od Moskwy mniejszości, ale dla milionów z nich nowy porządek oznaczał szansę poprawy losu. Nie było ani pełnego wyzwolenia, ani nowej okupacji – była nowa, inna Polska.
Od prawie trzech lat mamy do czynienia z głębokim upolitycznianiem historii, centralizacją przekazu i marginalizacją środowisk, które reprezentują inny pogląd niż partia rządząca. To pokazał atak na Muzeum II Wojny Światowej, w którym stworzyliśmy wystawę prezentującą zupełnie inną wizję i wrażliwość historyczną niż ta, która miała obowiązywać w Polsce Prawa i Sprawiedliwości.
Wizerunek Polski za granicą po 2015 roku uległ zasadniczej zmianie. Mówiąc o potrzebie upodmiotowienia kraju na arenie międzynarodowej, MSZ, przy dramatycznie niskim budżecie polskiej dyplomacji kulturalnej, zakwestionowało wypracowane wcześniej założenia strukturalne i dokonało radykalnej wymiany elit dyplomatycznych i urzędniczych. Z jakim skutkiem?
„Tym, co mnie przeraziło najbardziej podczas tego ostatniego miesiąca, a co trudno zrzucić na polityczną doraźność, była niebywała wręcz satysfakcja, jaka się ujawniła u ludzi, którzy nagle się dowiedzieli, że istniały judenraty i że dochodziło do żydowskiej kolaboracji. W Marcu też mówiono o żydowskiej kolaboracji, też podkreślano, że Żydzi są niewdzięcznikami. Teraz wydaje się, że taki dyskurs jest wszechobecny”, mówi Piotr Paziński, pisarz i eseista, redaktor naczelny „Midrasza”.
„Nacjonalizm to ideologia, która uczy cię, jak być dumnym z osiągnięć, w których nie miałeś udziału i nienawidzić ludzi, których nigdy nie spotkałeś”, mawia amerykański komik Doug Stanhope. Trudno mi się z tą definicją nie zgodzić. Co więcej, niespecjalnie widzę różnicę między tak rozumianym nacjonalizmem a dominującą wersją polskiego patriotyzmu.
„Widocznie niektórym osobom nie wystarczy opieranie się na faktach i potrzebują kłamstwa” – Zdzisław Najder o poszukiwaniu polskości w wykonaniu PiS.
Czy ze złem można zmierzyć się za pomocą filmu? Czy wolność artysty może kolidować z publicystycznym zaangażowaniem? Jakiego tematu zabrakło w polskich filmach po 1989 roku? Odpowiedzi na te pytania szuka Agnieszka Holland w rozmowie z Grzegorzem Brzozowskim.
„Wojska Obrony Terytorialnej będą szkolone według wzorców wojsk specjalnych. Również ich sprzęt będzie wzorowany na tych wojskach – lekki, przenośny, ale o dużej sile rażenia”, mówi pełnomocnik MON ds. tworzenia Obrony Terytorialnej Kraju.
Projekt utworzenia Obrony Terytorialnej, chociaż w innych warunkach mógłby wyglądać na próbę wzmocnienia naszego potencjału obronnego, obecnie wygląda raczej jak przedsięwzięcie z zakresu polityki historycznej, sprzyjające militaryzacji polskiej tożsamości.
Powojenna partyzantka „żołnierzy wyklętych” bez wątpienia warta jest badania i prezentowania w muzeum. Nie szukałbym jednak w nich ani bohaterów, ani wzorów – nie samo męczeństwo bowiem tworzy bohaterów, więzień polityczny zaś niekoniecznie jest moralnym wzorem.
Najnowszy Temat Tygodnia poświęciliśmy polityce historycznej rządu PiS. O jej cele, metody i ocenę pytamy socjologa Michała Łuczewskiego, który w swoich badaniach przyglądał się oddolnemu, lokalnemu działaniu pamięci oraz wpływowi, jaki mają na nią centralne narracje.
Szanowni Państwo, „Dziś, po 65 latach, poprzez odnalezienie doczesnych szczątków pana pułkownika, poprzez pamięć o bohaterstwie «żołnierzy niezłomnych», poprzez państwowe uroczystości pogrzebowe, przywracamy godność Polsce” – powiedział prezydent Andrzej Duda na pogrzebie jednego z „żołnierzy wyklętych”, płk. Zygmunta Szendzielarza, ps. „Łupaszka”. Dał tym samym jasno do zrozumienia, że dotychczasowe sposoby rozmowy o historii i jej […]
„Polacy są spragnieni swojej historii, chcą ją zobaczyć; chcą, żeby ktoś im ją opowiedział na nowo i jest to dla nich ważniejsze niż wiwisekcje wszystkich wad narodowych”.
Polityka historyczna rządu Prawa i Sprawiedliwości budzi ostrą krytykę, a wręcz strach. Czy jednak działania obecnych władz faktycznie wnoszą nową jakość w polskie debaty o przeszłości? Może warto raczej spytać, czy marginalizacja, wykluczenie i arbitralność nie są już od lat ich stałymi elementami?
Kult „żołnierzy wyklętych” staje się dziś fundamentem państwowej polityki pamięci. Pomieszanie bohaterów i zbrodniarzy jest tylko jednym z kryjących się w nim niebezpieczeństw. Nie wystarczy jednak ten mit krytykować – potrzeba przemyślanej i atrakcyjnej alternatywy.
