Autorzy powołują się na mój artykuł, w którym przypomniałem, że taktyka straszenia PiS-em w 2015 roku przegrała – i twierdzą, że „według Sawczuka sytuacja jest najwyraźniej wciąż taka sama jak przed wyborami 2015 r., czas się zatrzymał na tamtej kampanii, nic się nie stało, wiedza nie została skumulowana. Wciąż nie ma powodu, aby straszyć”.
Autorzy dopuszczają także „życzliwszą” interpretację, zgodnie z którą Sawczuk „był w Polsce i wie, co się tutaj działo przez ostatnie lata, ale nadal sądzi, że nie warto, aby opozycja budowała swój polityczny program na obawach wyborców, że PiS zdemontuje do końca liberalną demokrację”.
Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu i nie muszę chyba tłumaczyć, dokąd ten argument zmierza, ale i tak to zrobię. Jak piszą autorzy, „oznacza to de facto zgodę na narrację obozu władzy”. Czyli, mówiąc w skrócie, albo jestem ślepy, albo jestem z PiS-u.
Rozumiem, że możemy mieć z autorami „Polityki” odmienne opinie w kilku sprawach. Ale wystarczy zajrzeć do źródeł, aby powstrzymać się od tego rodzaju grubo ciosanych interpretacji. Zapraszam zatem na krótką podróż w czasie.
[promobox_publikacja link=”https://bonito.pl/k-90669821-nowy-liberalizm” txt1=”Tomasz Sawczuk, Nowy liberalizm. Jak zrozumieć i wykorzystać kryzys III RP” txt2=”O książce napisali:
Książka Tomasza Sawczuka to największe intelektualne osiągnięcie szeroko rozumianego obozu liberalnego od czasu dojścia PiS-u do władzy. Jest świeża, intelektualnie dojrzała, łatwa w odbiorze i jednocześnie erudycyjna.
Michał Kuź, Klubjagiellonski.pl” txt3=”28,00 zł” pix=”https://kulturaliberalna.pl/wp-content/uploads/2019/02/nowy_liberalizm_okladka-423×600.jpg”]
Dwie rzeczy naraz
Idea od dawna była prosta. W kraju takim jak nasz opozycja powinna robić równocześnie dwie rzeczy: protestować przeciwko naruszeniom praworządności i pracować nad odzyskaniem wiarygodności.
Po pierwsze, z powodów etyczno-politycznych – nie chodzi o to, by odsunąć PiS od władzy, ale o to, żebyśmy żyli w lepszym kraju. Po drugie, z powodów pragmatycznych – bez działań pozytywnych protesty pozostaną nieskuteczne, a „straszenie PiS-em” nic nie da. Opozycja przecież nie przekonała do siebie opinii publicznej mimo zawłaszczenia przez PiS Trybunału Konstytucyjnego, a potem systematycznego przejmowania KRS i Sądu Najwyższego. Partia rządząca do dzisiaj utrzymuje wysokie poparcie.
Zakład z losem
Czas jednak płynie, a Grzegorz Schetyna zawarł pewien zakład z losem. Zakład polegał na tym, że kiedy PiS się trochę zmęczy, to zyska na tym największa siła opozycyjna, a on będzie stać na jej czele. Podejście to było trochę rozczarowujące, ale nie było nieracjonalne.
Kiedy więc PiS miało parę problemów więcej, a projekt zjednoczenia części opozycji wydawał się coraz bardziej realny, pisałem, że konflikt Platformy z Nowoczesną nie będzie miał na dłuższą metę znaczenia. Plan przeciwników rządu w dalszym ciągu nie wykraczał istotnie poza frontalną krytykę PiS-u oraz dążenie do zjednoczenia. W sprawie taktyki „straszenia PiS-em” sytuacja zbliżyła się jednak do stanu: może tyle wystarczy, żeby wygrać wybory (a może nie wystarczy).
W kraju takim jak nasz opozycja powinna robić równocześnie dwie rzeczy: protestować przeciwko naruszeniom praworządności i pracować nad odzyskaniem wiarygodności. | Tomasz Sawczuk
Te same błędy
Pisałem wówczas, że po stronie opozycji wciąż błędne byłyby dwie postawy. Po pierwsze, niewłaściwy byłby symetryzm, rozumiany jako równy dystans wobec PiS-u i PO, co zarzucano przede wszystkim Robertowi Biedroniowi. Suma działań żadnego z poprzednich rządów w III RP nie mogłaby doprowadzić do powstania tworu, który montowało PiS, a który amerykańska socjolożka Kim Lane Scheppele określiła mianem „Frankenstate” – czyli państwa utworzonego na bazie rozwiązań istniejących w różnych systemach demokratycznych, ale złożonych w niedemokratyczną całość.
Po drugie, należało porzucić rozpowszechniony w obozie „obrońców demokracji” pisocentryzm, który utrudniał opozycji odzyskanie wiarygodności. W tym sensie można było powiedzieć, że prawda opozycji leży między Schetyną a Biedroniem – który wszedł do gry z zapowiedzią ucieczki do przodu, ale wydawał się niedostatecznie wrażliwy na kwestie praworządności.
Radość ze straszenia PiS-em
Straszenie PiS-em mogłoby działać pod kilkoma warunkami. Przede wszystkim, ludzie musieliby bać się tego, czym się straszy – na przykład końca liberalnej demokracji. Wiele wskazywało jednak na to, że w Polsce rządy prawa w proceduralistycznym rozumieniu nie są na tyle ugruntowane, aby bardzo leżały ludziom na sercu. Mimo blisko trzydziestu lat transformacji, liberalna demokracja, która powstawała w dużej mierze pod wpływem importu rozwiązań z zagranicy, sama wymagała dopiero stworzenia – na nasz obraz i podobieństwo – a zatem postawy aktywnej, a nie tylko defensywnej.
W tym kontekście bardziej trafione okazało się straszenie przez opozycję polexitem, czego akurat Polacy naprawdę mogliby się obawiać – choć zarzut taki miał tylko ograniczony związek z rzeczywistością.
Poza tym, aby straszenie PiS-em mogło być skuteczne, musiałoby się sprawdzać – a sprawdziłoby się na przykład wtedy, gdyby po wprowadzeniu programu Rodzina 500+ nastąpił kryzys gospodarczy. Tyle że nic takiego nie miało miejsca. Oczywiście, był szereg skandalicznych nadużyć władzy. Ale jeśli władza PiS-u irytuje ludzi, to częściej z tego powodu, że bywa zakompleksiona, łapczywa i śmieszna, a nie dlatego, że wydaje się straszna. Nadmierne straszenie także może stać się śmieszne.
Jeśli władza PiS-u irytuje ludzi, to częściej z tego powodu, że bywa zakompleksiona, łapczywa i śmieszna, a nie dlatego, że wydaje się straszna. Nadmierne straszenie także może stać się śmieszne. | Tomasz Sawczuk
Wreszcie, straszący musieliby być godni zaufania. Ponad rok temu pisałem, że opozycja ma w tym kontekście do zrobienia trzy rzeczy: powinna stać się bardziej profesjonalna, wrażliwa społecznie i konwersacyjna.
W międzyczasie Grzegorz Schetyna wykonał we wszystkich trzech punktach istotną pracę. Jednym z jej rezultatów było powstanie Koalicji Europejskiej. Innym było wystąpienie Schetyny 23 marca podczas konwencji PO. Wystąpienie owo przypominało festiwal obietnic socjalnych, a wrażliwość społeczna lidera Platformy w krótkim czasie poszła tak daleko, że owe postulaty jak na razie nie brzmią autentycznie. Jednak pod wpływem PiS-u Platforma mówi dzisiaj innym, bardziej inkluzywnym językiem niż kiedyś.
Niezależnie od tych zmian, wciąż wiele zostało do zrobienia i w dalszym ciągu potrzebujemy nowego liberalizmu.
Więcej wyobraźni!
Nie chcę dociekać, dlaczego mimo wszystkich tych kwestii, o których pisałem w ostatnich miesiącach, panowie Janicki i Władyka uparli się, by twierdzić, że nie dostrzegam tego, jak PiS sprawuje władzę albo że na to przystaję. Zamiast tego zwrócę uwagę na pewien bardziej ogólny problem.
Wydaje się mianowicie, że mamy w Polsce problem z odpowiednim rozgraniczeniem różnych ról społecznych. Kiedy dziennikarz zadaje politykowi „trudne pytanie”, to wiele osób (często łącznie z politykiem) uważa, że ten go atakuje, a nie wykonuje swoją pracę. Kiedy analityk przewiduje, że jakieś posunięcie partii rządzącej zostanie dobrze odebrane przez wyborców, to zaraz usłyszy od krytyków władzy, że popiera PiS.
Jest to zupełne pomylenie porządków. Jedna sprawa to wartości, za którymi się opowiadamy. W przypadku „Kultury Liberalnej” rzecz nie jest tajemnicą, ponieważ ważna sugestia w tym temacie jest zawarta już w samej nazwie pisma. Druga sprawa to analiza wydarzeń politycznych – ich rozumienie wymaga pewnego wyobrażenia na temat kontekstu społecznego, który nadaje owym wydarzeniom znaczenie.
Straszenie PiS-em kiedyś działało i było orężem Donalda Tuska. Potem zmieniły się warunki i przestało działać – co opisuję szeroko w „Nowym liberalizmie”. Czas płynie i być może wydarzy się coś takiego, że sytuacja znów ulegnie zmianie. Ale nie ma co się łudzić, że straszenie PiS-em pozwoli obalić rząd niezależnie od kontekstu społecznego – obstawanie przy takim przekonaniu sugerowałoby, że wolimy żyć w świecie wyobrażonym niż w realnym.
Fot. wykorzystana jako ikona wpisu: stuart anthony, Flickr.com.
