0000398695
close
W walce o demokrację nie robimy sobie przerw! Przekaż 1,5% na Fundację Kultura Liberalna WSPIERAM
close
Kultura Liberalna solidarnie z Ukrainą

PRZEKAŻ
1,5%
PODATKU
close

W walce o demokrację

nie robimy sobie przerw!

Przekaż 1,5% na Fundację
Kultura Liberalna

Przekaż 1,5%
na Fundację Kultura Liberalna
forward
close

KULTURA LIBERALNA > Patrząc > WOŁOCH: Mała teodycea....

WOŁOCH: Mała teodycea. „Biała wstążka” Hanekego raz jeszcze

Artur Wołoch

Mała teodycea, czyli „Biała wstążka” Michaela Hanekego raz jeszcze*

„W każdym człowieku tkwi Hitler…”
Heiner Müller, Germania 3 Upiory przy Martwym Człowieku

Biała wstążka. Symbol niewinności, tradycyjnie przypisywanej naturze dziecka, niedotkniętej jeszcze w żaden sposób złem. Ufność do jego niewiedzy, do jego dobroci, to najbardziej naturalny odruch, jakim możemy się kierować. Jak pogodzić fakt, że z czegoś nieskończenie dobrego może wyrosnąć coś nieskończenie złego? Czy jest możliwe, że dorosły człowiek, który pali innych ludzi w krematorium, też był kiedyś dzieckiem?

„Biała wstążka. Historia dziecięca” to studium malej protestanckiej społeczności gdzieś w Niemczech, pokazanej w przeddzień wybuchu I wojny światowej. To przewrotny film, w którym bohaterami są dzieci – ale nie te pokazane w filmie, lecz te, które dwadzieścia lat później, z okrzykami Sieg Heil! na ustach, jako dorośli ludzie, rozpętają II wojnę światową. Nie widzimy tego na ekranie, nie znajdujemy jasnej odpowiedzi na pytanie, jak to się stało – Haneke snuje jedynie rozważania o tym, jak to się stać mogło.

W filmie oglądamy wiele zbrodni, które wstrząsają życiem miasteczka: ktoś rozciągnął drut na trasie konnych przejażdżek miejscowego doktora, doprowadzając go prawie do śmierci, ktoś wychłostał syna miejscowego dziedzica, ktoś pobił i prawie oślepił niedorozwiniętego chłopca, ktoś podpalił stodołę… Seria niewyjaśnionych zdarzeń wstrząsa spokojnym miasteczkiem. Obok tych spektakularnych zbrodni, Haneke pokazuje życie intymne miasteczka: doktora molestującego własną córkę, pastora, który terroryzuje rodzinę zasadami etyki protestanckiej – jesteśmy świadkami zupełnej atrofii więzi między dziećmi i ich rodzicami. Duch protestantyzmu nie przyczynia się tu, jak u Maxa Webera, do powstania formacji kapitalistycznej. Haneke w swoim traktacie filmowym pokazuje doktrynę religijną, u której korzeni tkwi totalna dehumanizacja, walka o uznanie i potrzeba absolutnej władzy nad jednostką. Dziecko przestaje być obiektem miłości, stając się obiektem posiadania i dominacji. Zasady zastępują emocje.

W pewnym sensie „Biała wstążka” bliska jest filmowi „Elephant” Gusa Van Santa, w którym amerykański reżyser rekonstruuje wydarzenia tuż przed masakrą w szkole średniej w Columbine, gdzie dwójka uczniów z zimną krwią zabiła siedemnastu rówieśników i nauczycieli. Bez przyczyny. Żaden z tych filmów nie daje odpowiedzi na pytanie, jak to się stało, że dzieci zabijają i skąd się wzięło w nich zło. Jednak z każdego z nich przebija dotkliwy brak. Brak czegoś, kogoś, kto mógłby powstrzymać młodych morderców. I to właśnie ten brak jest rozwiązaniem zagadki teodycei.

Film Hanekego, surowy, czarno-biały, pozbawiony ilustracji muzycznej, ogląda się niesamowicie trudno. Stanowi on wstęp do historii Niemiec, tak jak patrzy na nią Heiner Müller: dyktatura przewala się za dyktaturą, a Prusy, Niemcy, III Rzesza, NRD to tylko inne nazwy następujących po sobie totalitaryzmów. Dla Hanekego historia także zatacza koło – kolejne pokolenia dziedziczą grzechy pokoleń je poprzedzających. Zło ma podobny wymiar jak w greckich tragediach, wina ojców jest niezawinionym dziedzictwem dzieci, które dorastając, stają się podobne własnym rodzicom. Autorytaryzm wypijają z mlekiem matki.

Biała wstążka w filmie Hanekego, noszona przez dziecko na ramieniu, to nie tyle symbol niewinności, lecz stygmat zapowiadający jego dorosłość predestynowaną do zła. Bo nic i nikt nie jest w stanie tego zła powstrzymać.

Film:

„Biała wstążka” (Das Weiβe Band)
Reżyseria: Michael Haneke
Dystrybucja: Monolith Plus
2009

* Recenzja Łukasza Kowalczyka pt. „Szary kłębek”.
** Artur Wołoch, absolwent socjologii i filozofii, student reżyserii.

Skoro tu jesteś...

...mamy do Ciebie małą prośbę. Żyjemy w dobie poważnych zagrożeń dla pluralizmu polskich mediów. W Kulturze Liberalnej jesteśmy przekonani, że każdy zasługuje na bezpłatny dostęp do najwyższej jakości dziennikarstwa

Każdy i każda z nas ma prawo do dobrych mediów. Warto na nie wydać nawet drobną kwotę. Nawet jeśli przeznaczysz na naszą działalność 10 złotych miesięcznie, to jeśli podobnie zrobią inni, wspólnie zapewnimy działanie portalowi, który broni wolności, praworządności i różnorodności.

Prosimy Cię, abyś tworzył lub tworzyła Kulturę Liberalną z nami. Dołącz do grona naszych Darczyńców!

SKOMENTUJ
(46/2009)
30 listopada 2009

PRZECZYTAJ INNE Z TEGO NUMERU

KOMENTARZE

NAJPOPULARNIEJSZE



WAŻNE TEMATY:

TEMATY TYGODNIA

drukuj