0000398695
close
W walce o demokrację nie robimy sobie przerw! Przekaż 1,5% na Fundację Kultura Liberalna WSPIERAM
close
Kultura Liberalna solidarnie z Ukrainą

PRZEKAŻ
1,5%
PODATKU
close

W walce o demokrację

nie robimy sobie przerw!

Przekaż 1,5% na Fundację
Kultura Liberalna

Przekaż 1,5%
na Fundację Kultura Liberalna
forward
close

KULTURA LIBERALNA > Felietony > [Projekt: Polska] Oświadczenia...

[Projekt: Polska] Oświadczenia majątkowe: kiedy prawo próbuje zastąpić etykę

Piotr S. Kozdrowicki

Polska samorządowa żyje dziś publikacjami oświadczeń majątkowych za zeszły rok. Obowiązek ich składania dotyczy radnych, wójtów, starostów, marszałków, sekretarzy, kierowników jednostek – generalnie niemal wszystkich działaczy i pracowników samorządowych. W skali kraju to dziesiątki tysięcy osób. Oświadczenia mają zagwarantować jawność administracji i budować zaufanie obywateli do urzędników. Problem w tym, że często przynoszą zupełnie odwrotny skutek.

Oświadczenia zostały wprowadzone przez rząd Leszka Millera na fali antykorupcyjnego wzmożenia w 2002 r. Założono, że samorząd jest obszarem szczególnie podatnym na korupcję, stąd obowiązkiem ujawnienia majątku objęto całość administracji na poziomie gmin, powiatów i województw. Zmiany były tak duże, że gdy wchodziły w życie, kolejną kadencję nazywano niekiedy „kadencją oświadczeń”.

Postanowiono, że zakres ujawnianych informacji będzie bardzo szeroki: obecnie dotyczy nie tylko środków pieniężnych, lecz także wysokości dochodów z pracy, posiadanych nieruchomości, ruchomości o wartości powyżej 10 tys. zł, udziałów, akcji, zobowiązań – również tych w ramach współwłasności małżeńskiej. Niezłożenie oświadczenia prowadzi w każdym przypadku do utraty mandatu lub stanowiska. Zgodnie z prawem deklaracje są obowiązkowo publikowane na stronach Biuletynu Informacji Publicznej, stąd każdy ma do nich dostęp. Podobne rozwiązania w innych krajach europejskich nie są regułą. Dla przykładu w Wielkiej Brytanii szczegółowe deklaracje są dostępne tylko dla służb antykorupcyjnych. We Francji z kolei obowiązek ich publikacji dotyczy tylko wybranych kluczowych stanowisk w administracji; wobec pozostałych powszechna dostępność jest możliwa tylko za zgodą zainteresowanego.

Na poziomie gmin, zwłaszcza mniejszych, ujawnienie szczegółowych informacji o majątku dziesiątek osób związanych z urzędem jest nie lada gratką dla lokalnych mediów. W maju co rok prasę i internet zalewają artykuły z sensacyjnymi nagłówkami w stylu „Ujawniamy: dotarliśmy do informacji, ile zarabiają radni”, jakby lokalni dziennikarze wyciągali na światło dzienne dokumenty skrywane przed światem. W takiej atmosferze informacje o majątku stają się nieraz przyczyną rozgrywek politycznych, nawet jeśli dane nie wskazują na żadne podejrzane interesy czy dochody.

Paradoksem jest zwłaszcza obowiązek publikacji dotyczący radnych. Zmiany antykorupcyjne były planowane, kiedy rola radnych gminnych była rzeczywiście decydująca (do 2002 r. właśnie radni wybierali gminny zarząd oraz burmistrza). Kilka miesięcy później dokonano jednak poważnych zmian w ustroju samorządu, a rola rad została ograniczona – stały się one de facto reprezentatywnym organem kontrolnym i doradczym. Przepisów antykorupcyjnych nie zmieniono. O ile wobec burmistrzów, starostów czy wysokich rangą urzędników publikacja oświadczeń nadal wydaje się uzasadniona (te osoby mają rzeczywiście jednostkowe kompetencje decyzyjne i są narażone na łapówki), to w przypadku armii niemal 47 tys. radnych jest to raczej przerost formy nad treścią.

Zastrzeżenia wzbudza też sam przedmiot deklaracji. Zgodnie z przepisami dotyczą one stanu posiadania na 31 grudnia poprzedniego roku. Nie rejestrują przepływu gotówki czy ewentualnych korzyści majątkowych w trakcie wcześniejszych 12 miesięcy. W rezultacie trudno znaleźć przypadek, by skandal korupcyjny w samorządzie ujawniono na podstawie analizy oświadczenia majątkowego. Pod kątem zabezpieczeń antykorupcyjnych dane zawarte w oświadczeniach mają nikłą wartość dowodową; wykazanie łapówki niemal zawsze wymaga drobiazgowego śledztwa odpowiednich służb.

Obowiązek ujawnienia majątku jest za to barierą, która zniechęca do udziału w samorządzie przedsiębiorców. Który właściciel firmy zechce pozwolić sobie na to, by wszyscy znali jego majątek, aktywa i długi? Jerzy Stępień, były prezes Trybunału Konstytucyjnego, zauważa, że „cała masa ludzi rezygnuje z działalności publicznej właśnie ze względu na negatywne strony wykonywania mandatu”. W rezultacie w samorządach próżno szukać przedsiębiorców; wg danych GUS największą grupę zawodową stanowią rolnicy, ogrodnicy czy nauczyciele.

Pomimo że przepisy, które miały zbudować zaufanie do samorządowców, obowiązują od kilkunastu lat, nadal są oni uznawani za jedną z najbardziej skorumpowanych grup zawodowych. Według badań przeprowadzonych w 2015 r. ponad połowa Polaków wciąż stawia samorządowców wśród najbardziej łapówkarskich środowisk, zaraz za m.in. lekarzami czy posłami. W tej sytuacji można zadać sobie pytanie, czy tak rygorystyczne prawo jest potrzebne. Ani nie stanowi odpowiedniego zabezpieczenia antykorupcyjnego, ani nie pomaga budować zaufania do administracji, za to zraża do niej wielu wartościowych działaczy. Jest tylko kolejnym przejawem naiwnej wiary w to, że przepisem ustawy można zagwarantować wszystko, włącznie z uczciwością i etycznym postępowaniem. Prawo działające w ten sposób nie działa wcale.

 

* Ikona wpisu: Gabriel Wilk, Wikimedia Commons

Skoro tu jesteś...

...mamy do Ciebie małą prośbę. Żyjemy w dobie poważnych zagrożeń dla pluralizmu polskich mediów. W Kulturze Liberalnej jesteśmy przekonani, że każdy zasługuje na bezpłatny dostęp do najwyższej jakości dziennikarstwa

Każdy i każda z nas ma prawo do dobrych mediów. Warto na nie wydać nawet drobną kwotę. Nawet jeśli przeznaczysz na naszą działalność 10 złotych miesięcznie, to jeśli podobnie zrobią inni, wspólnie zapewnimy działanie portalowi, który broni wolności, praworządności i różnorodności.

Prosimy Cię, abyś tworzył lub tworzyła Kulturę Liberalną z nami. Dołącz do grona naszych Darczyńców!

SKOMENTUJ

Nr 435

(19/2017)
15 maja 2017

PRZECZYTAJ INNE Z TEGO NUMERU

PRZECZYTAJ INNE Z TEGO NUMERU

KOMENTARZE



WAŻNE TEMATY:

TEMATY TYGODNIA

drukuj