KULTURA LIBERALNA > Czytając > Gdy strach wygania...
Gdy strach wygania nas z siebie. Recenzja książki „O tym można rozmawiać tylko z królikami” [KL dzieciom]
Czasy się zmieniają, a my ciągle boimy się inności. Kiedy słucham mojej dwunastoletniej córki opowiadającej o swoim dniu w szkole, widzę, że lęk przed wykluczeniem z grupy rówieśniczej jest w jej pokoleniu równie żywy, jak w czasach mojej nastoletniości. Mimo powszechnego dostępu do wiedzy, dużej świadomości siebie oraz wagi przykładanej do rozwoju osobistego.
W świecie nastolatków inność jest akceptowana, jeśli jest fantazyjna i zabawna. Albo nieco zbuntowana, głośna, manifestacyjna. Wpisuje się wówczas w bycie oryginalnym, czyli „jakimś”. Młodzi, bombardowani każdego dnia niezliczoną ilością bodźców, doceniają, gdy coś lub ktoś potrafi ich zainteresować. „Zaskocz mnie” to popularne hasło , z którego można też zresztą wyczytać oznakę znudzenia i zmęczenia niezliczoną ilością wyborów.
Jeśli więc inny znaczy ciekawy, wszystko jest w porządku. Ale gdy inność wiąże się z dystansem do rzeczywistości, wycofaniem z grona równieśników, przesadną wrażliwością, ucieczką w wewnętrzne światy, wtedy przestaje być ciekawa, a często także tolerowana. Staje się czymś niepożądanym i niewygodnym.
Efekty takiego podszytego lękiem, nieakceptującego nastawienia mogą być różne. W skrajnej postaci przyjmuje formę fizycznych aktów przemocy wobec innych dzieci. Jednak to nie ta reakcja jest najczęstszą formą bullyingu. Nagłaśnianie w mediach sytuacji przemocowych, dyskutowanie o nich z młodzieżą w ramach programów profilaktycznych oraz liczne książkowe publikacje przyniosły właściwy efekt. Można dziś stwierdzić, że zdaniem nastolatków bezpośrednio wyrażona agresja plasuje się w kategorii zachowań, nazwijmy to, przesadnych. Takich, do których nie warto się uciekać, bo mogą się odbić rykoszetem – zostanie się na przykład uznanym za osobnika konfliktowego, nieradzącego sobie z emocjami, nieumiejącego odnaleźć się w grupie. A wtedy samemu zostanie się napiętnowanym. Cóż za ironia losu!
Dlatego powszechną formą reagowania na odstającego od reszty członka grupy rówieśniczej jest uczynienie go niewidzialnym. Przeźroczystym. Jakby go w ogóle nie było.
Tego właśnie doświadcza trzynastoletni bohater obrazkowej opowieści Anny Höglund. W swej króliczej postaci od zawsze czuł się inny. Już swoje przyjście na świat komentuje w książce krótko: „Prawie natychmiast tego pożałowałem”. Przyczyna jest prosta – od dziecka ma bardzo wyczulony słuch. Wszystkie bodźce zawsze docierały do niego ze zwielokrotnioną siłą, nie pozwalając mu spać w nocy, a w dzień czyniąc towarzystwo hałasujących dzieciaków wręcz bolesnym. Rodzice próbowali na siłę wciągnąć syna w wir zabawy, nie pojmując, że „są granice tego, co jest się w stanie wytrzymać”. Otoczenie nie chciało tego zrozumieć.
Bohater książki Höglund rezygnował więc powoli z kontaktów, wycofując się coraz bardziej, aż w końcu zapomniał, jak się mówi „Tak”. Już tylko śnił o bliskości, nie wiedząc, jak to jest, gdy się jej zaznaje. Rówieśnicy stali się nieosiągalni, jak mieszkańcy odległej planety – „atrakcyjni, towarzyscy, lubiani”. Nie dokuczali mu, nie atakowali go. Po prostu nie zauważali. Był dla nich przezroczysty jak powietrze. Rodzice również byli daleko – od niego i od siebie samych. „Stoją w kuchni bardzo blisko siebie, a jednak odległość między nimi można liczyć w kilometrach”, mówi bohater.
Zostały mu więc własne myśli, uważna obserwacja i autoanaliza. A później mozolne próby odnalezienia własnej drogi i pogodzenia potrzeby odrębności i samotności z jednoczesnym pragnieniem bliskości. Mimo wszystko.
Tekst Anny Höglund oszczędnie dawkuje słowa. Każde zdanie ma za to silny ładunek emocjonalny, a zestawienie liryzmu z mocnymi metaforami jest jak uderzenie w twarz:
Są dni, kiedy w brzuch mam wbity widelec,
który obraca się i nawija moje wnętrzności
jak spaghetti. Obrót za obrotem.
Słowa to nie wszystko. Gdyby nie towarzyszące im obrazy, z pewnością nie miałyby one tak mocnej wymowy. Ten wyjątkowy picturebook kierowany do zdecydowanie starszych dzieci (13+) odwołuje się na każdym kroku do nastoletniej (nad)wrażliwości – również estetycznej. Stąd rozcieńczone plamy kolorów korespondujące z emocjami bohatera: mroczne szarości, muśnięcia fioletu, granatu, i nagły wybuch jasnych nasyconych barw na rozkładówce ilustrującej bliskość. A na koniec kojąca zieleń lasu i delikatny, ledwo widoczny promień światła wsączający się z nadzieją między drzewa.
Kolory budują atmosferę i wprowadzają czytelnika w opowieść. Jeszcze ważniejsze są twarze, gesty, mowa ciała – pomimo tego, że nie operują słowem, wymownie przedstawiają całą historię. Wielką siłę przekazu ma królicza postać samego bohatera. Króliki, jak wiadomo, to bardzo wrażliwe i płochliwe zwierzęta. Nagły, głośny dźwięk może je wystraszyć na śmierć. Nasz bohater jest takim właśnie skulonym, wystraszonym królikiem, który chciałby wyjść z klatki (własnego postrzegania), ale za bardzo się boi. Ze swoim białym futerkiem, długimi uszami i czerwonymi oczami nie mógłby bardziej przyciągać uwagi. Jednocześnie jednak na stopach ma czerwone trampki, które sugerują, że gdzieś tam pod warstwami futra kryje się chłopiec.
Picturebooki i powieści graficzne kierowane do nastolatków i dorosłych dopiero torują sobie drogę na polskim rynku wydawniczym. Za granicą już jakiś czas temu zyskały dużą popularność. Publikacje tego rodzaju korespondują z potrzebami tych młodych ludzi, którzy czytają mniej i rzadziej sięgają po obszerne książki, ale mają potrzebę zagłębienia się w jakąś opowieść, która wzbudzi w nich emocje i dostarczy estetycznych doznań.
W historii opowiedzianej przez Annę Höglund odnajdą się wszyscy ci, którzy mają kłopot z nawiązywaniem relacji, czują się (lub czuli) inni, niedopasowani. U których lęk narasta do tego stopnia, że w końcu ich paraliżuje, a ich jedyną reakcją na to jest wycofanie się w głąb siebie.
Książka po pierwsze pomoże im zrozumieć, że nie są osamotnieni w swoich uczuciach:
Czyli że były przede mną inne króliki,
Które czuły podobnie i to nazwały.
Poczułem z nimi niemal rodzaj wspólnoty.
Po drugie, pokaże, że nawet jeśli rodzice i rówieśnicy zawiodą, zawsze znajdzie się ktoś, kto wyciągnie pomocną dłoń, okaże zrozumienie i doda otuchy. Dla królika taką osobą jest dziadek.
Po trzecie, zachęci do wglądu w siebie i samopoznania, ale takiego, które nie wiąże się z odrzuceniem swojego „ja”, lecz z jego przedefiniowaniem i zmianą ról – z własnego wroga w przyjaciela.
„O tym można rozmawiać tylko z królikami” to książka dla tych, którzy, tak jak królik, odkryli, że „wszystko to bezsens”. Dla tych, którym trudno odnaleźć się w ujednoliconym tłumie – bo chcieliby być jego częścią, a jednocześnie zostać sobą, „żeby się nie rozpłynąć”.
Książka:
Anna Höglund, „O tym można rozmawiać tylko z królikami”, tłum. Katarzyna Skalska, wyd. Zakamarki, Poznań 2018.
Rubrykę redaguje Paulina Zaborek.
Skoro tu jesteś...
...mamy do Ciebie małą prośbę. Żyjemy w dobie poważnych zagrożeń dla pluralizmu polskich mediów. W Kulturze Liberalnej jesteśmy przekonani, że każdy zasługuje na bezpłatny dostęp do najwyższej jakości dziennikarstwa
Każdy i każda z nas ma prawo do dobrych mediów. Warto na nie wydać nawet drobną kwotę. Nawet jeśli przeznaczysz na naszą działalność 10 złotych miesięcznie, to jeśli podobnie zrobią inni, wspólnie zapewnimy działanie portalowi, który broni wolności, praworządności i różnorodności.
Prosimy Cię, abyś tworzył lub tworzyła Kulturę Liberalną z nami. Dołącz do grona naszych Darczyńców!
PRZECZYTAJ INNE Z TEGO NUMERU
KOMENTARZE
