Davide Calì to autor znany w Polsce choćby z „Wroga” (zilustrowanego przez Serge’a Blocha [1]), w którym w poetycki i niezwykle angażujący czytelniczki i czytelników sposób podejmuje temat wojny i związanej z nią polityki, a także pełnych humoru i pomysłowości książek „Nie odrobiłem lekcji, bo…” i „Spóźniłem się do szkoły, bo…” zilustrowanych przez Benjamina Chauda [2]. Autor ma nie tylko świetne wyczucie tematów ważnych dla współczesności, ale też potrafi ująć je w angażujące ramy literackie, prostym językiem opowiadając o sprawach poważnych, nierzadko nie stroniąc od żartu. Tak jest też w „Głosujcie na Wilka!”, nowości od wydawnictwa Zakamarki. Oryginalnie wydana we Francji w 2020 roku książka obrazkowa duetu pisarsko-ilustracyjnego Calì–Clavelet ukazuje się w idealnym momencie, bo w czasie nabierającej rozpędu kampanii wyborczej. Spoglądające na nas z plakatów, telewizorów, Facebooka i TikToka twarze kandydatek i kandydatów siłą rzeczy zostaną zauważone także przez dzieci, a głoszone hasła i obietnice mogą stać się tematem domowych rozmów. Ich uzupełnieniem może być właśnie lektura „Głosujcie na Wilka!”: krótki, zabawny tekst i pełne uroku, ciepłe ilustracje, budujące przekaz nieraz sprzeczny wobec warstwy werbalnej, stanowią świetne wprowadzenie do świata polityki.

W gospodarstwie przychodzi czas wyborów. W szranki zwykle stają miejscowe kandydatki i kandydaci z silnymi hasłami wyborczymi: Kacper Knur („Więcej błota dla każdego. Program: Błoto+”), Aniela Kokoszka („Moje jajo moja sprawa”) i bracia Myszowie („Niech połączy nas ser”). Aż tu nagle pojawia się on, cały na granatowo: „Alojzy Wilk jest czarujący, miły i ma duże poczucie humoru. […] Mówi się, że jest przystojny. I sympatyczny. Oraz inteligentny. Ale przede wszystkim przystojny”. Do tego na ustach ma jednoczące wszystkich hasło: „Przyjaciel wszystkich! Przyjaźń ponad wszystko”. Efekt nowości – ale przede wszystkim „przystojności” – sprawia, że to właśnie wcześniej nieznany nikomu kandydat zdobywa fotel szefa gospodarstwa.

Z czasem jednak zaczynają dziać się rzeczy niepokojące: w tajemniczych okolicznościach znika bowiem kilka baranów, kur i myszy, co prowadzi do protestów. Urzędnicy Wilka jednak nic sobie z nich nie robią, więc mieszkańcy gospodarstwa postanawiają wziąć sprawy w swoje ręce: w iście francuskim stylu zdobywają bramę pałacu i wkraczają na salony, by nakryć Wilka ze swoimi ministrami podczas kolacji składającej się z… kury (jeden z rewolucjonistów krzyczy: „Zjedliście mi żonę!”). Po wypędzeniu Wilka i jego bandy rozpisane są kolejne wybory, w których – oprócz Knura, Kokoszki i braci Myszów – kandyduje nowa twarz: Gerard Lis z hasłem „Wasi przyjaciele moimi przyjaciółmi”. Co będzie dalej? Nie wiadomo, bo reakcje zwierząt są różne.

Zwierzęta walczące o polityczną władzę – brzmi znajomo? „Głosujcie na Wilka!” oczywiście gra z polityczną satyrą zwierzęcą Georga Orwella. W przeciwieństwie do wydanego niemal sto lat temu „Folwarku zwierzęcego”, Calì i Clavelet prezentują zantropomorfizowanych bohaterów na miarę XXI wieku: wiece wyborcze, transmisje telewizyjne i media społecznościowe to środki komunikacji, ale też perswazji, których używa Wilk, by osiągnąć sukces. Podobnie jak u Orwella, tak i tu owce są najbardziej naiwnymi, przyjmującymi wszystko bezkrytycznie postaciami; za ich pomocą twórcy prowokują czytelniczki i czytelników do zachowania odwrotnego, a więc krytycznego podejścia do politycznych obietnic i szerzej – wszystkiego wokół.

Niewątpliwą wartością „Głosujcie na Wilka!” jest właśnie pokazanie jak na dłoni mechanizmów społecznych związanych z działaniem propagandy – podążanie za powierzchownymi gestami nie prowadzi do niczego dobrego, należy więc zachować odpowiedni dystans i zdrowy rozsądek w stosunku do tego, co z pozoru wydaje się idealne (pamiętajmy, że Wilk jest „przede wszystkim przystojny”!). Calì i Clavelet idą wręcz krok dalej, za pomocą stworzonych postaci wyrażając bunt przeciw niezadowalającym rządom: wspólnoty nie jest w stanie powstrzymać ani byk-ochroniarz, ani brama urzędu Wilka – wspólnie może obalić zagrażający jej rząd, by przywrócić porządek. 

Na metaforę wykorzystaną w celu zachęcenia czytelniczek i czytelników do krytycznego myślenia można też spojrzeć z innej strony, zwracając uwagę na literacką reprezentację zwierząt. Doszukiwanie się konsekwencji idących za kulturowymi przedstawieniami nie-ludzkich stworzeń (co proponują posthumanistyczne studia nad zwierzętami) prowadzi do wniosku o podtrzymaniu w „Głosujcie na Wilka!” stereotypowego przedstawienia wybranych gatunków: mamy więc naiwnie posłuszne owce, podejrzanego lisa, a przede wszystkim tytułowego wilka i jego otoczenie składające się z kotów. Te drugie ukazane zostały jako dwulicowi kłamcy, mordercy-konsumenci mieszkańców gospodarstwa, a główny antybohater zdaje się wpisywać w kulturowo ugruntowane narracje o zagrożeniu, jakie stanowią wilki. 

Zastanawiam się, czy zwierzęca metafora ludzkiego świata straciłaby, gdyby w roli czarnego charakteru postawić kogoś innego niż przedstawiciela gatunku canis lupus? Jak pokazali w „Wilkach” Michał Figura, Aleksandra Mizielińska i Daniel Mizieliński [3], uprzedzenia wobec tych zwierząt są wciąż silnie obecne w społeczeństwie, szkoda więc, że kierowany do kilkuletnich odbiorczyń i odbiorców picturebook Calì i Clevelet wpisuje się w kulturowe budowanie tej niechęci.

Myślę jednak, że ten zgrzyt można ograć właśnie krytycznym myśleniem, do którego prowokuje „Głosujcie na Wilka!”. Skoro mieszkające w gospodarstwie zwierzęta zbuntowały się wobec narzuconego przez rządzących terroru, tak dziecięce czytelniczki i czytelnicy mogą krytycznie potraktować zwierzęce metafory, po które sięgają Calì i Clavelet, a ich książkę obrazkową przyjąć jako świetną lekturę wprowadzającą w świat polityki.

Przypisy:

[1] O „Wrogu” na łamach „Kultury Liberalnej” pisał Bartek Biedrzycki [https://kulturaliberalna.pl/2014/11/25/recenzja-wrog/].
[2] Zob. Davide Calì, „Nie odrobiłem lekcji, bo…”, il. Benjamin Chaud, przeł. Jadwiga Jędryas, wyd. Dwie Siostry, Warszawa 2013; tenże, „Spóźniłem się do szkoły, bo…”, il. Benjamin Chaud, przeł. Jadwiga Jędryas, wyd. Dwie Siostry, Warszawa 2015.
[3] O „Wilkach” pisałem na łamach „Kultury Liberalnej” w 2022 roku [https://kulturaliberalna.pl/2022/11/29/krzysztof-rybak-recenzja-ksiazki-wilki-kl-dzieciom/].

Książka:

Davide Calì, Magali Clavelet „Głosujcie na Wilka!”, przeł. Katarzyna Skalska, wyd. Zakamarki, Poznań 2023.

Proponowany wiek odbiorcy: 3+ (wskazanie wydawcy)

Rubrykę redaguje Paulina Zaborek.