0000398695
close
W walce o demokrację nie robimy sobie przerw! Przekaż 1,5% na Fundację Kultura Liberalna WSPIERAM
close
Kultura Liberalna solidarnie z Ukrainą

PRZEKAŻ
1,5%
PODATKU
close

W walce o demokrację

nie robimy sobie przerw!

Przekaż 1,5% na Fundację
Kultura Liberalna

Przekaż 1,5%
na Fundację Kultura Liberalna
forward
close
Ilustracja: Max Skorwider

Szanowni Państwo!

Po niedawnym szczycie UE dotyczącym migracji w Brukseli kraje Grupy Wyszehradzkiej odtrąbiły sukces. We wspólnej deklaracji po spotkaniu ogłoszono, że przymusowej relokacji uchodźców nie będzie – co stanowi jednoznaczny triumf Viktora Orbána, który jako pierwszy jawnie przeciwstawiał się mechanizmowi forsowanemu przez kanclerz Angelę Merkel. Dyktat Brukseli, wydawałoby się niewzruszony jeszcze rok temu, załamał się pod presją Wyszehradu. Mateusz Morawiecki właśnie w solidarności Europy Środkowej upatruje sukces, w czym wtórują mu Orbán, Babiš i Pellegrini.

Zapewnienia o potędze sojuszu Polski, Czech, Słowacji i Węgier można oczywiście włożyć między bajki. Czynnikiem, który zmienił nastawienie Europy do migracji było osłabienie politycznej pozycji Angeli Merkel w Niemczech oraz wyniki wyborów w kolejnych państwach zachodnich: w Austrii i we Włoszech. „Włochy już nie są same!”, zaznaczał triumfalnie włoski premier Giuseppe Conte, podsumowując ustalenia szczytu. Pomimo jednak tego, że antybrukselska retoryka przybrała na sile za sprawą właśnie presji krajów „starej” Europy, był to wizerunkowy sukces Viktora Orbána, który – zdaniem nie tylko jego zwolenników – z enfant terrible Europy powoli staje się mentorem partii prawicowych. Dla innych zaś punktem odniesienia w sporach o przyszłość Unii, którego tak po prostu zlekceważyć nie można.

I to jest właśnie kluczowa kwestia, która umyka wielu komentatorom. Czy oto na naszych oczach polityk do niedawna uznawany w Europie za najlepszy przykład populisty wchodzi do głównego nurtu? Czy niepostrzeżenie krytyka wobec niego na europejskich salonach nie staje się łagodniejsza?

Pojedyncze ostrzeżenia rozbrzmiewały już wcześniej. W styczniu 2016 roku Jean Quatremer na łamach francuskiego dziennika „Libération” ostrzegał, że węgierski model zaczyna rozprzestrzeniać się w UE, że mamy do czynienia z „orbánizacją” Unii.

Teraz, już przed szczytem w Brukseli, Matteo Salvini – obecny wicepremier Włoch i szef Ligi – otwarcie zapowiadał, że wespół z Viktorem Orbánem zmieni zasady UE. Orbán coraz częściej zostaje przedstawiany jako wyrazisty głos „nowej Europy” lub „ojciec chrzestny europejskiej prawicy”, przeciwny skostniałej biurokracji w Brukseli i dominacji tandemu francusko-niemieckiego. W takiej konfiguracji Fidesz nie jest już ugrupowaniem populistycznym, a jego popularność – blisko 45 procent w kwietniowych wyborach parlamentarnych – zdaje się świadczyć o tym, że już dawno stał się partią typu catch-all.

W praktyce ocieplanie wizerunku węgierskiego premiera otwiera drogę do tego, do czego Orbán zdaje się dążyć – silnej frakcji „nowej, chrześcijańskiej demokracji” w Parlamencie Europejskim. Przypomnijmy, że europosłowie Fideszu zasilają szeregi Europejskiej Partii Ludowej, największej partii politycznej Europarlamentu. Rząd węgierski świadomie wykorzystuje swoich eurodeputowanych, aby szantażować ewentualnym brakiem poparcia swoich partyjnych kolegów w łonie eurougrupowania. W ten sposób Orbánowi wiele uchodzi na sucho – europarlamentarzyści EPL boją się po prostu tego, że Węgrzy wyjdą z partii i znacząco osłabią ją na europejskim forum.

To zresztą też odpowiedni moment – Orbán i podobni politycy w innych krajach są na fali wznoszącej. Paliwo dla ich działań może też przyjść z zewnątrz, a konkretnie zza Atlantyku. Steve Bannon, dawny doradca Donalda Trumpa – przedstawiany jako złowrogi demiurg sukcesu trumpistów – zapowiedział stworzenie fundacji, która będzie miała na celu wsparcie prawicowych ugrupowań w Europie. Organizacja non-profit o nazwie The Movement ma stanowić odpowiedź na liberalne Open Society Foundation i – co istotne... brać z niej przykład!

„Soros jest genialny”, stwierdził Bannon, „Jest genialny, ale zły”. Warto zaznaczyć, że dawny doradca Trumpa już od dłuższego czasu zdaje się tworzyć siatkę powiązań dla przyszłego ruchu – od momentu zwolnienia go z Białego Domu spotkał się między innymi z Marine Le Pen, Alice Weidel z niemieckiego AfD, Viktorem Orbánem i Nigelem Farage’em. Wszystkie te nazwiska mogą tworzyć polityczny kręgosłup The Movement, a zarazem krąg beneficjentów organizacji.

Może więc ta „konserwatywna kontrrewolucja” i postulowane przez Orbána od dawna wzmocnienie państw narodowych to nie reakcja, ale awangarda zmian w Europie? Jeśli tak, jak należy się im przeciwstawić? Czy lepiej w jakiś sposób włączać „idee” na temat migracji do głównego nurtu debaty, bo wtedy węgierski premier straci możliwość krytykowania tak zwanych elit? Czy może należy się pomysłom Orbána bezwzględnie przeciwstawiać, bo w przeciwnym razie zostanie „znormalizowany”, to znaczy powszechnie uznany za typowego przedstawiciela nowej prawicy. A to dodatkowo wzmocni inne europejskie partie prawicowe zainspirowane jego sukcesem.

„Jeśli tylko partie rządzące w danym państwie zostały wybrane w sposób demokratyczny, inne państwa czy instytucje Unii Europejskiej nie mają prawa pouczać tych państw. Niczym rodzice do niegrzecznych dzieci mówią, co mogą, a czego nie mogą robić”, mówi w rozmowie z Jarosławem Kuiszem brytyjski socjolog pochodzenia węgierskiego Frank Furedi. „Moim zdaniem, samo korzystanie z demokracji jest ważnym, pouczającym doświadczeniem. Dlatego też powinniśmy robić, co tylko w naszej mocy, by potencjał demokracji rozszerzać […], nawet jeśli nie podobają nam się ludzie, którzy wygrywają wybory”. Furedi zarzuca też państwom zachodnim stosowanie podwójnych standardów wobec państw Europy Środkowej.

Z częścią diagnoz Furediego trudno się nie zgodzić, lecz jego obrona demokracji jako „celu samego w sobie” ma poważną wadę. Nie tłumaczy, co zrobić w sytuacji, gdy demokratycznie wybrany rząd zaczyna mechanizmy demokracji rozmontowywać, a kraj zostaje zawłaszczony przez jedną partię.

Właśnie taką diagnozę sytuacji na Węgrzech prezentuje Paul Lendvai, austriacki dziennikarz pochodzenia węgierskiego i autor książki „Orbán. Europe’s New Strongman”, która w najbliższych miesiącach ukaże się po polsku w Bibliotece Kultury Liberalnej. „W przypadku Orbána nie mamy do czynienia z ideologią czy teoriami – to polityka oparta na sile [ang. power politics]”, mówi Lendvai w rozmowie z Łukaszem Pawłowskim. „Jest dobrym organizatorem, bezwzględnym manipulatorem i bardzo silnym liderem w swojej partii, obdarzonym instynktem, który pozwala mu wyczuwać rozmaite osobiste i polityczne zagrożenia. To prawdziwy mistrz cynizmu”, mówi wieloletni korespondent „The Financial Times”.

„Orbán wyprzedził swój czas”, twierdzi z kolei Bogdan Góralczyk, dyrektor Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego, w rozmowie z Jakubem Bodzionym, którą opublikujemy jako wtorkowy felieton. „Jest pewny siebie, a dopóki Donald Trump pozostaje w Białym Domu, osobom takim jak on nic nie grozi, mają poczucie bezkarności i przynależności do szerszej wspólnoty”. Nie znaczy to jednak, że ponadnarodowa koalicja populistów (ze wspomnianym Stevenem Bannonnem na czele), na którą liczą ich zwolennicy, może stać się realną siłą. „Warto przypomnieć, że nacjonalizmy, nawet polski i węgierski, mają to do siebie, że długoterminowo nie będą w stanie współpracować”, mówi Góralczyk.

Podobnego zdania jest Jan Zielonka z Uniwersytetu Oksfordzkiego, który w rozmowie z Jakubem Bodzionym przekonuje, że obietnice składane przez polityków pokroju Orbána czy Mattea Salviniego są nie tylko niemoralne czy niezgodne z prawem międzynarodowym, ale – przede wszystkim – niemożliwe do zrealizowania. „Łatwo mówić, że zamkniemy przed uchodźcami wszystkie drogi dostępu do Europy. Odkąd śledzę politykę – czyli od przeszło czterdziestu lat – słyszę od polityków tego typu obietnice i nikt nigdy ich nie spełnił”, mówi Zielonka. Czy to znaczy, że dni postaci takich jak Orbán, Salvini, Le Pen czy Kaczyński są policzone? Niekoniecznie. Wszystko bowiem – twierdzi Zielonka i trudno się z nim nie zgodzić – zależy od alternatywy, jaką dostaną wyborcy. We Francji taka alternatywa przynajmniej na pewien czas zyskała uznanie wyborców. Na Węgrzech, we Włoszech i w Polsce – wciąż jej nie widać.

Zapraszamy do lektury
Redakcja „Kultury Liberalnej”

Stopka numeru:
Koncepcja Tematu Tygodnia: Redakcja.
Opracowanie: Łukasz Pawłowski, Jakub Bodziony, Filip Rudnik, Tatiana Barkovskiy, Michał Blus.
Ilustracje: Max Skorwider.

Nr 498

(30/2018)
24.07.2018

Z Frankiem Furedim rozmawia Jarosław Kuisz

Populizm niesie ze sobą coś pozytywnego i oczyszczającego

„Nie grozi nam powrót do lat 30. XX wieku! Owszem, grozi nam to, że w przyszłości pojawią się podobne problemy. Ale właśnie dlatego potrzebujemy Europy, która uznaje suwerenność narodową, a jednocześnie jest narzędziem współpracy międzynarodowej i koordynacji działań w wielu dziedzinach – między innymi gospodarczych i wojskowych. I właśnie dlatego prawo do podejmowania decyzji politycznych powinno zostać przy państwach narodowych”, mówi brytyjski socjolog.

Z Paulem Lendvaiem rozmawia Łukasz Pawłowski

Orbán to mistrz cynizmu

„Polityka Orbána jest sprytna i stawia Węgry w znacznie lepszym położeniu niż Białoruś czy Rosję. Granice są otwarte, opozycja ma prawo demonstrować. Zachowały się więc resztki demokracji, nałożone jak bita śmietana na polityczną rzeczywistość”, mówi dziennikarz i autor politycznej biografii premiera Węgier.

Z Janem Zielonką rozmawia Jakub Bodziony

Bezpieczeństwo? Demagodzy go nie zapewnią

„W świecie, w którym mamy do czynienia z bronią nuklearną w kosmosie i atakami cybernetycznymi, ubieranie chłopców w mundury, dawanie im karabinów, flagi i bieganie po lesie nie rozwiąże naszych problemów”, mówi politolog z Uniwersytetu Oksfordzkiego.

PATRZĄC

Mateusz Góra

Chłopak z Londynu. Wokół filmu „McQueen” Iana Bonhôte’a

Film Bonhôte’a rozpoczyna kilkuminutowa scena ukazująca przepych i bogactwo projektów McQueena – siła tej historii leży jednak gdzie indziej. To opowieść o chłopaku, który całe życie musiał walczyć o stabilizację finansową, a potem życiową, chociaż tak naprawdę nie chciał spełnić warunków, które dyktował projektantom przemysł modowy. Za każdym razem, tworząc projekty bogate w konteksty historyczno-społeczne, rzucał wyzwanie temu, jak ciasno […]

WIĘCEJ
CZYTAJĄC

Z Catherine Camus rozmawia Piotr Kieżun

Ojciec był osobą zbyt namiętną, by żyć samotnie

Nauczyłam się od ojca, że ten, kto posiada inteligencję bez rozumiejącego serca, przypomina mandaryna, który wszystko zamienia w suchy wiór”. O swoim ojcu Albercie Camusie, jego dziele i przyjaźniach opowiada „Kulturze Liberalnej” Catherine Camus.

WIĘCEJ
SŁYSZĄC

Maciej Krawiec

Wakacyjne lekcje Warsaw Summer Jazz Days

Po takich wydarzeniach, jak festiwal Warsaw Summer Jazz Days, zwykle odczuwam lekki przesyt koncertowych wrażeń. Trudno by było inaczej, skoro w warszawskim klubie Stodoła każdego wieczoru, przez cztery dni grały co najmniej trzy składy, mające swój własny pomysł na muzykę.

WIĘCEJ

FELIETONY

[Sąd Najwyższy] Jeszcze nie nastąpił przełom, po którym jest już tylko beznadzieja

[Brave Festival] Światełko w (bardzo ciemnym) tunelu

Dlaczego Trump krzyczy na Iran

Orbán, Kaczyński i Salvini zarządzają strachem