Jak dziś uczyć o Zagładzie? Czy bardziej podkreślać szacunek dla jej ofiar, czy uznanie dla zbrojnego oporu? Izraelski pisarz Yishai Sarid stawia trudne pytania o pamięć o Holokauście i zastanawia się, czy siła użyta po to, by zapobiec mu w przyszłości, nie wymknie się nam kiedyś spod kontroli.
Powieść Stasiuka to niemal gotowy scenariusz filmowy ze szczegółowymi scenopisami i wspaniałymi rolami zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet. Nie wiem tylko, czy jest odpowiedni polski reżyser. Z epickim rozmachem, którego Polakom na ogół brak. I żeby nie przerysował, co jest w zwyczaju polskiej kinematografii, gdy w grę wchodzi historia.
Jedną z istotnych cech twórczości W.G. Sebalda jest rozpoznanie kresu możliwości komunikacyjnych nowoczesnej literatury i wyrażenie tej diagnozy znakomitymi środkami literackimi. Sebald pisał epitafium dla pisarstwa.
Jeden z ostatnich tomów poetyckich Reznikoffa nosi tytuł „Holocaust” i składa się z autentycznych wypowiedzi sprawców Zagłady. Tom ten do dziś zbija z tropu, lecz może właśnie w nim ukryty jest klucz do zrozumienia twórczości Reznikoffa. Pod jego zadumanym, łagodnym spokojem tkwi lęk przed integralną potwornością tego świata.
„«Pod powierzchnią», czyli w kryjówkach, traciło się dzieciństwo. […] «Na powierzchni», czyli na aryjskich papierach, traciło się tożsamość: królowały tam udawanie, naśladowanie cudzej tradycji i kultury, dezorientacja i ambiwalencja”, pisze o książce Joanny Beaty Michlic i własnych przeżyciach Henryk Grynberg.
„Na grobach wyrosła trawa” i wypasano krowy. „Ktoś zaorał kawałek ziemi i posadził ziemniaki. Ktoś przychodził kopać w masowych grobach….”. Izbica nie różni się od innych miejsc, gdzie zostały żydowskie domy, kości, popioły – o reportażu Rafała Hetmana pisze Henryk Grynberg.
Lekarka, w czasie wojny pracownica szpitala dziecięcego w getcie warszawskim. Przez całe życie wzbraniała się przed opisem wojennych doświadczeń. Pod jego koniec, za namową Marka Edelmana i z obawy, że przed śmiercią nie zdąży opowiedzieć swojej historii, Adina zaczęła pisać. Tak powstało przejmujące świadectwo Zagłady.
Dwa nowe tytuły z serii „Wojny dorosłych – historie dzieci” dotykają zjawisk ważnych we współczesnym dyskursie o przeszłości (PRL i II wojna światowa). Prezentują przy tym różne strategie mówienia o przeszłości, ukazując wiodące trendy twórczości dla niedorosłych.
Do księgarń trafia zaadaptowany na powieść graficzną kultowy „Dziennik” Anne Frank, świadectwo Zagłady holenderskich Żydów, ale i trudnych ludzkich relacji widzianych oczami nastolatki. W formie poruszająco odmalowanych komiksowych kadrów sprawdza się znakomicie.
Polska na życzenie Stanów Zjednoczonych zorganizowała międzynarodową konferencję dotyczącą bezpieczeństwa na Bliskim Wschodzie. Wydaję się, że w naszej miłości do USA tym razem posunęliśmy się za daleko.
Ukrytym kontekstem wypowiedzi zawartych w „Wielogłosie…” są kontrowersje, które wywołują prace artystyczne w rodzaju „Berka” Artura Żmijewskiego. Jednak problem wolności sztuki to tylko połowa zagadnienia. Znacznie ważniejsza wydaje się dziś odpowiedź na inne pytanie: jak sprawić, by za kilkadziesiąt lat „Berek” Żmijewskiego nadal bulwersował?
Nie jest bez znaczenia, z jakim bagażem rodzinnych historii zasiadamy do lektury książki Canina. W moich nie było miejsca na historie związane z Żydami. Byli oni bezimiennymi bohaterami trzeciego planu, bez większego znaczenia dla losów rodziny i Polski. „Przez ruiny i zgliszcza” wywracają za jednym zamachem tę całą konstrukcję.
Z podkreślonych w książce faktów niezbicie wynika, że Holokaust był improwizowany przez różnych wykonawców. Hitler nigdy nie wydał im konkretnego rozkazu, wyrażał tylko swoje ogólnikowe życzenia i oczekiwał od podwładnych własnej inicjatywy.
„Lemkin wiedział, że jeśli nie zagwarantuje się systemu prawnej ochrony najsłabszych grup w społeczeństwie, samodzielnie niezdolnych do przeciwstawienia się silniejszej większości, to ci ludzie pozostaną całkowicie bezbronni”, mówi o Rafale Lemkinie dr Wojciech Kozłowski.
Konwencję ONZ w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa uchwalono 9 grudnia 1948 roku. Było to spełnienie wieloletnich starań Rafała Lemkina. Poniżej publikujemy fragment jego autobiografii, w której odsłania polityczne kulisy swoich zabiegów.