Najgorszą reakcją na formułowaną dziś radykalną krytykę modelu polskiej transformacji – z rozmowami Okrągłego Stołu na czele – byłoby zamknąć szczelnie uszy i brnąć w bezmyślną apologię. Wcale bowiem nie jest trudno znaleźć rozsądne argumenty, by kontrakt „Solidarności” z PZPR obronić.
Gierkowska idea „drugiej Polski” rozbudziła ogromne społeczne nadzieje i oczekiwania, których patriarchalna modernizacja lat 70. nie była w stanie zaspokoić. Alternatywną odpowiedzią miała być „samorządna Rzeczpospolita”, którą na swoich wielobarwnych sztandarach próbowała umieścić „Solidarność”.
Pierwsza połowa lat 50. to okres najgłębszej zależności od ZSRR i najgwałtowniejszych prób objęcia całej rzeczywistości ideologicznym scenariuszem. Owemu skryptowi brakowało jednak spójności, a społeczeństwo miało nań swoje sposoby. Doskonale widać to na przykładzie Planu Sześcioletniego.
W 1945 roku Polacy nie wpadli w dziejową przepaść. Znaleźli się pod władzą radykalnej i zależnej od Moskwy mniejszości, ale dla milionów z nich nowy porządek oznaczał szansę poprawy losu. Nie było ani pełnego wyzwolenia, ani nowej okupacji – była nowa, inna Polska.
Dziś Armię Krajową i Delegaturę Rządu na Kraj często postrzega się jako strażników dawnego wspaniałego świata, którzy – gdyby tylko nie zostali w geopolitycznej rozgrywce skazani na klęskę – przywróciliby przedwojenne porządki. Tymczasem większość sił politycznych i agend podziemia opowiadało się za progresywną zmianą, której nieodłącznym elementem miała być demokracja, pluralizm poglądów i bezpieczeństwo socjalne.
Powstanie COP-u miało wzmocnić obronność II RP i zapewnić modernizacyjny skok całego kraju, wyrównując dramatyczne różnice regionalne i społeczne. Stanowił też świadectwo ducha epoki, w której ratunek po szoku Wielkiego Kryzysu przynieść miało Państwo i Plan.
Dwie fotografie z terenów Pewuki są jak awers i rewers II Rzeczpospolitej. W zbiorowej pamięci zachowaliśmy ten pierwszy obraz – schludny, elegancki i połyskujący blichtrem, uosobiony przez budowę Gdyni, modernistyczne drapacze chmur i świat tych, którzy sobie pożyli, z łatwością zapominając o drugiej stronie rzeczywistości – rzeszach ludzi, którzy pożyć nie mieli za co.
Trudno zrozumieć losy Niepodległej bez uwzględnienia jej ekonomicznych wiraży, nadziei odbudowy i kryzysu 1923 roku. Przed transformacją lat 90. przydarzyła się Polsce transformacja lat 20.
Mówimy: listopad 1918 – myślimy: Piłsudski, I wojna światowa, rozbrajanie Niemców. Jednak, jak wynika z badań zrealizowanych przez TNS Polska dla Narodowego Centrum Kultury, właściwie tak nie do końca wiemy, dlaczego świętujemy.
Setna rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości póki co nie przynosi pogłębionej refleksji, a raczej blade rytuały i sentymentalne mity. Nowy cykl tekstów „Kultury Liberalnej” proponuje alternatywę – namysł nad niepodległością jako doświadczeniem ważnym, ale trudnym i nie zawsze pięknym.