W maju 1945 roku na wieść o zbliżaniu się Armii Czerwonej prawie tysiąc mieszkańców niemieckiego miasteczka Demmin popełniło samobójstwo. Kessler nie zwraca się jednak ku przeszłości. Opisuje teraźniejszość, którą przenika to, co minione. Uświadamia nam, że śmierć zdarza się nie w historii, lecz w geografii – przynależy do miejsca, na zawsze, jest nieusuwalna i zagarnia przyszłość.
„Porządek dnia” Érica Vuillarda do swoiste memento. W niewielkiej, nagrodzonej Nagrodą Goncourtów książce autor ujawnia kulisy polityki ustępstw prowadzonej przez Zachód wobec Hitlera. Dziś lektura tej opowieści automatycznie przywodzi na myśl politykę resetu w relacjach z Putinem i wojnę w Ukrainie. Tylko czy historia może nas czegokolwiek nauczyć?
Czym jest książka Malapartego? Prawdę mówiąc, nie wiem. Reportażem? Do pewnego stopnia. Fikcją? Trochę. Próbą wybielenia własnej postaci przez narcystycznego dandysa, do końca zakochanego we władzy? O tak. Arcydziełem? Na pewno.
„Józef Beck, odrzucając żądania niemieckie i przyjmując ofertę sojuszu ze strony rządu brytyjskiego, nie był wcale przekonany o tym, że wszystko jest już rozstrzygnięte i teraz oczekujemy klęski. Uważał, że dyplomacja nie powiedziała jeszcze ostatniego słowa i że Niemcy nie mogą wygrać wojny z całym światem, więc być może się cofną. Jeżeli ktoś nazywa to naiwnością, to ja się nie zgadzam” – mówi prof. Marek Kornat, współautor biografii Józefa Becka.
Ostrowska pokazuje, że zapominanie jest praktyką. Jest pracą, która ma prowadzić do niedopuszczenia pewnej obecności. To, że w naszej zbiorowej pamięci nie ma miejsca na ofiary nazistowskiego reżimu prześladowane za swoją nieheteronormatywność jest właśnie jej owocem.
„«Pod powierzchnią», czyli w kryjówkach, traciło się dzieciństwo. […] «Na powierzchni», czyli na aryjskich papierach, traciło się tożsamość: królowały tam udawanie, naśladowanie cudzej tradycji i kultury, dezorientacja i ambiwalencja”, pisze o książce Joanny Beaty Michlic i własnych przeżyciach Henryk Grynberg.
„Na grobach wyrosła trawa” i wypasano krowy. „Ktoś zaorał kawałek ziemi i posadził ziemniaki. Ktoś przychodził kopać w masowych grobach….”. Izbica nie różni się od innych miejsc, gdzie zostały żydowskie domy, kości, popioły – o reportażu Rafała Hetmana pisze Henryk Grynberg.
Doświadczenie zesłania w głąb Związku Radzieckiego postawiło Barbarę Skargę w centrum Wielkiej Historii, miało też jednak wymiar boleśnie osobisty. Zaważyło na jej życiu prywatnym i rozwoju naukowym, lecz nie zachwiało wiarą w siłę intelektualnego poznania.
Więzień Auschwitz, świadek powstania warszawskiego, w czasie wojny pracownik Biblioteki Uniwersyteckiej, który po 1945 roku ratował polskie zbiory z rąk zarówno Niemców, jak i Rosjan. Wspomnienia Bohdana Korzeniewskiego, krytyka i reżysera teatralnego – czyta się jak scenariusz wojennego filmu akcji z elementami grozy i groteski.
„Feuillets d’Hypnos” to zbiór krótkich not i aforyzmów René Chara, który powstał w okresie niemieckiej okupacji. To właśnie w nich francuski poeta postawił jedno z najważniejszych politycznych pytań epoki przełomu: jak zachować ducha braterstwa i politycznej wolności, który zrodził się w wyjątkowym czasie wojny? I czy w ogóle jest to możliwe?
„Paryż był zawsze pełen imigrantów. Z tym, że w latach 30. oprócz tych osób, które przyjechały do Francji dobrowolnie, doszli ci, którzy zjawili się tutaj, ponieważ nie mieli innego wyjścia. To powodowało wzrost napięć. Próbowałem to w mojej książce pokazać”. O stolicy kulturalnej świata i rosnących radykalizmach politycznych przed II wojną światową opowiada Piotr Szarota.
We wrześniu 1938 roku w wyniku konferencji w Monachium z Czechosłowacji został kadłub, który miał nie przetrwać nawet roku. Piotr M. Majewski opisuje kulisy tego spektaklu jednocześnie rzetelnie i z wyczuciem suspensu – i sprawia, że tę tragedię przeżywa się wraz z jej ofiarami.
Jak można było nie zaprosić Putina na rocznicę wyzwolenia Auschwitz, skoro to Armia Czerwona wyzwoliła obóz? Można mu powiedzieć w dowolnym momencie wszystko, co się chce, ale trzeba zrozumieć, że z punktu widzenia Rosjan ich armia szła przez Europę, walcząc z Hitlerem. To było zresztą fundamentalnie ważne dla zachodnich aliantów.
Gorączka międzynarodowych wydarzeń ostatnich kilku tygodni nie ominęła również Polski. Tradycyjne napięcia na linii Warszawa–Tel Awiw–Moskwa wywołały do tablicy polską klasę polityczną. Z marnym skutkiem – zarówno po stronie rządowej, jak i opozycji.
„Polityka wewnętrzna Putina znalazła się w ślepym zaułku. Gospodarka jest stanie zastoju, nie ma pozytywnych pomysłów na politykę regionalną, narastają problemy z infrastrukturą, środowiskiem… Być może z tego powodu prezydent i jego doradcy uznali, że należy wrócić do rozważań na temat wielkości Związku Radzieckiego i międzynarodowych sukcesów Rosji”.