Kiedy w 1979 roku George Steiner wydał powieść, której głównym bohaterem jest Hitler odnaleziony po wojnie w brazylijskiej dżungli – wybuchł skandal. Autora oskarżono o wybielanie niemieckich zbrodni i gloryfikowanie postaci Führera.
Jeden z ostatnich tomów poetyckich Reznikoffa nosi tytuł „Holocaust” i składa się z autentycznych wypowiedzi sprawców Zagłady. Tom ten do dziś zbija z tropu, lecz może właśnie w nim ukryty jest klucz do zrozumienia twórczości Reznikoffa. Pod jego zadumanym, łagodnym spokojem tkwi lęk przed integralną potwornością tego świata.
Czym jest książka Malapartego? Prawdę mówiąc, nie wiem. Reportażem? Do pewnego stopnia. Fikcją? Trochę. Próbą wybielenia własnej postaci przez narcystycznego dandysa, do końca zakochanego we władzy? O tak. Arcydziełem? Na pewno.
„«Pod powierzchnią», czyli w kryjówkach, traciło się dzieciństwo. […] «Na powierzchni», czyli na aryjskich papierach, traciło się tożsamość: królowały tam udawanie, naśladowanie cudzej tradycji i kultury, dezorientacja i ambiwalencja”, pisze o książce Joanny Beaty Michlic i własnych przeżyciach Henryk Grynberg.
„Na grobach wyrosła trawa” i wypasano krowy. „Ktoś zaorał kawałek ziemi i posadził ziemniaki. Ktoś przychodził kopać w masowych grobach….”. Izbica nie różni się od innych miejsc, gdzie zostały żydowskie domy, kości, popioły – o reportażu Rafała Hetmana pisze Henryk Grynberg.
Tom poetycki Grzegorza Kwiatkowskiego, w którym poeta umieścił starannie przemyślane „głosy/glosy” należące do sprawców, ofiar i świadków Zagłady, zbulwersował krytyków. Jedyny grzech autora polega na tym, że pozwolił sobie nie być jednoznacznym. W naszych czasach, tylko pozornie wielbiących różnorodność, to poważne wykroczenie.
Bauman żył długo i uczestniczył w wielu dramatycznych wydarzeniach XX wieku. W jego biografii Dariusz Rosiak nie unika trudnych tematów, takich jak zaangażowanie filozofa w komunizm. Nie odpowiada jednak na wszystkie ważne pytania.
Chava Nissimov zabiera czytelników na polską wieś czasów II wojny światowej, gdzie rodzina Floriana ukrywa przed Zagładą kilkuletnią Ewę. Oparta na przeżyciach autorki opowieść bez ogródek mówi o brutalności wojny i rodzącej się empatii wobec Innego.
Lekarka, w czasie wojny pracownica szpitala dziecięcego w getcie warszawskim. Przez całe życie wzbraniała się przed opisem wojennych doświadczeń. Pod jego koniec, za namową Marka Edelmana i z obawy, że przed śmiercią nie zdąży opowiedzieć swojej historii, Adina zaczęła pisać. Tak powstało przejmujące świadectwo Zagłady.
Dwa nowe tytuły z serii „Wojny dorosłych – historie dzieci” dotykają zjawisk ważnych we współczesnym dyskursie o przeszłości (PRL i II wojna światowa). Prezentują przy tym różne strategie mówienia o przeszłości, ukazując wiodące trendy twórczości dla niedorosłych.
Do księgarń trafia zaadaptowany na powieść graficzną kultowy „Dziennik” Anne Frank, świadectwo Zagłady holenderskich Żydów, ale i trudnych ludzkich relacji widzianych oczami nastolatki. W formie poruszająco odmalowanych komiksowych kadrów sprawdza się znakomicie.
Częściej zdarza nam się czytać książki potomków ofiar niż oprawców. Reportaż Natalii Budzyńskiej należy do tych ostatnich. To nakreślony bez retuszy portret wuja Alfreda Trzebinskiego, lekarza SS skazanego za zamordowanie dzieci w obozie koncentracyjnym. W jego biografii przegląda się wielka historia o najbardziej szpetnym obliczu.
Ukrytym kontekstem wypowiedzi zawartych w „Wielogłosie…” są kontrowersje, które wywołują prace artystyczne w rodzaju „Berka” Artura Żmijewskiego. Jednak problem wolności sztuki to tylko połowa zagadnienia. Znacznie ważniejsza wydaje się dziś odpowiedź na inne pytanie: jak sprawić, by za kilkadziesiąt lat „Berek” Żmijewskiego nadal bulwersował?
Nie jest bez znaczenia, z jakim bagażem rodzinnych historii zasiadamy do lektury książki Canina. W moich nie było miejsca na historie związane z Żydami. Byli oni bezimiennymi bohaterami trzeciego planu, bez większego znaczenia dla losów rodziny i Polski. „Przez ruiny i zgliszcza” wywracają za jednym zamachem tę całą konstrukcję.
Z podkreślonych w książce faktów niezbicie wynika, że Holokaust był improwizowany przez różnych wykonawców. Hitler nigdy nie wydał im konkretnego rozkazu, wyrażał tylko swoje ogólnikowe życzenia i oczekiwał od podwładnych własnej inicjatywy.