0000398695
close
W walce o demokrację nie robimy sobie przerw! Przekaż 1,5% na Fundację Kultura Liberalna WSPIERAM
close
Kultura Liberalna solidarnie z Ukrainą

PRZEKAŻ
1,5%
PODATKU
close

W walce o demokrację

nie robimy sobie przerw!

Przekaż 1,5% na Fundację
Kultura Liberalna

Przekaż 1,5%
na Fundację Kultura Liberalna
forward
close

 

Szanowni Państwo,

Co roku tysiące studentów i pracowników polskich uniwersytetów z mieszaniną frustracji i rozczarowania wpatrują się w kolejny ranking międzynarodowych uczelni wyższych. Te polskie, nawet najlepsze, zajmują regularnie miejsce w czwartej setce. A co gdybyśmy zrezygnowali z podziału między rywalizującymi uczelniami i połączyli je, tak jak to się stało choćby w przypadku słynnego Massachusets Institute of Technology (MIT)? Może to położyłoby kres naszym zmartwieniom?

Ale to nie jedyny kłopot z polskim systemem szkolnictwa wyższego. Przyczyny wskazane już 100 lat temu przez  jednego z najwybitniejszych socjologów niemieckich Maxa Webera – nadmiar biurokracji, niepewność drogi zawodowej młodego uczonego, przeciętność uczelnianej kadry – powracają również w niekończących się debatach o kondycji polskiej akademii. W naszym systemie szkolnictwa źle czują się wszyscy. Od profesury po studentów; od sprzątaczek z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu po młodych doktorów bezskutecznie starających się o zatrudnienie czy pieniądze na badania.

W gąszczu głosów naukowców młodego, średniego i starszego pokolenia niełatwo jednak o całościową diagnozę sytuacji polskiego uniwersytetu. A problem rośnie – i to dosłownie. Zmiany czasów transformacji umożliwiły tworzenie niepublicznych szkół wyższych (ponad 300!) oraz rozwój studiów zaocznych i wieczorowych na uczelniach publicznych. W rezultacie liczba studentów wzrosła z 390 tys. w 1990 r. do 1 mln 764 tys. obecnie.

Skokowi tzw. wskaźnika skolaryzacji towarzyszyły jednak powracające zarzuty niskiej jakości kształcenia i badań na większości uczelni, chronicznego niedofinansowania, niedostosowania absolwentów do rynku pracy czy nieprzygotowania profesorów, dorabiających na uczelniach prywatnych do swoich podstawowych pensji. Rzeczywistością wielu uczelni stały się też niejasne procedury zatrudniania nowych pracowników czy hierarchiczna struktura, w której studenci i młodzi pracownicy nauki nie mają nic do powiedzenia.

Odpowiedzią na te bolączki miały być zmiany systemowe, których kulminacją były reformy wprowadzone przez minister Barbarę Kudrycką. Wraz z rosnącymi nakładami finansowymi (7,4 mld zł na naukę, 16 mld zł na szkolnictwo wyższe w budżecie na 2015 r. – nakłady na naukę to wciąż jednak tylko 0,42 proc. polskiego PKB), postępującym umiędzynarodowieniem polskich uczelni oraz boomem unijnych inwestycji infrastrukturalnych mieliśmy wprowadzić polską naukę w XXI w. Zdaniem rozlicznych krytyków, ich skutkiem był jednak wyłącznie wzrost władzy urzędników nad uniwersytetem poprzez bezsensowną „papierologię” i „punktozę” (zbieranie punktów za artykuły naukowe przypomina niektórym nabijanie punktów w programach lojalnościowych hipermarketów) oraz likwidacja stałych miejsc pracy i zastąpienie ich systemem kilkuletnich kontraktów.

Debata nad korektą nowego systemu trwa więc dalej. Jakim językiem mówić o zmianach na polskich uniwersytetach? Czy marzyć o polskim Oksfordzie, polskim MIT – czy stawiać raczej na kompleksowy system, wspierający również średniaków i mniejsze uczelnie stanowiące ważne, kulturotwórcze ośrodki w mniejszych miastach wojewódzkich? Jak wyjść naprzeciw oczekiwaniom pracodawców, zachowując jednocześnie tradycyjną formę uniwersytetu jako miejsca całościowego kształcenia człowieka? Jak otworzyć dostęp do pracy na uniwersytecie, nie skazując jednocześnie jego pracowników na permanentną niestabilność? Te pytania zadajemy w dzisiejszym numerze „Kultury Liberalnej”.

Prezes Polskiej Akademii Nauk Michał Kleiber twierdzi, że pierwszym krokiem do uzdrowienia szkolnictwa wyższego powinno być drastyczne ograniczenie liczby uczelni. Dziś w przeliczeniu na obywatela mamy 4 razy więcej szkół wyższych niż Niemcy czy Finlandia, ale ich poziom znacząco odbiega od zachodnich standardów. „Na liście wyzwań, które stoją przed szkolnictwem wyższym, konsolidacja uczelni jest numerem jeden. Numerem dwa jest zróżnicowanie misji. W przeciwnym razie nadal będziemy kształcić ludzi, którzy potem zwiększać tylko będą liczbę bezrobotnych”, twierdzi Kleiber. Pytanie tylko, czy polscy politycy i środowisko naukowe zgodzą się na tak drastyczne zmiany?

Na postępującą standaryzację oferty szkół wyższych zwraca uwagę także Marcin Kula, choć jego zdaniem problem nie dotyczy jedynie polskich uczelni. „W tej chwili cała nauka idzie w stronę standardu i przeciętności. To jest mcdonaldyzacja nauki. Zmierzamy w kierunku wytwarzania «produktów edukacyjnych», którymi, tak jak w McDonaldzie, nikt się nie zatruje, ale wielkiej uczty z tego nie ma”. Jak odwrócić ten trend?

W tym tygodniu przeczytacie Państwo także teksty Łukasza Jasiny i Moniki Helak.

 

Zapraszamy do lektury!

Redakcja

 


 

Stopka numeru:

Autorzy koncepcji Tematu Tygodnia: Łukasz Pawłowski, Monika Helak.

Współpraca: Michał Jędrzejek, Thomas Orchowski, Hubert Czyżewski.

Nr 316

(4/2015)
27.01.2015

Z Michałem Kleiberem rozmawia Łukasz Pawłowski

Uniwersytety są „rolowane”

„Czy pan sobie zdaje sprawę z tego, że w przeliczeniu na mieszkańca mamy cztery razy więcej szkół wyższych niż Niemcy?”. Mimo to naszym najlepszym uniwersytetom daleko do światowej czołówki. Dlaczego tak jest i jak ten stan rzeczy zmienić, mówi prezes Polskiej Akademii Nauk.

Z Marcinem Kulą rozmawiają Łukasz Pawłowski i Monika Helak

Chyba najgorsze jest średniactwo

W debacie o reformie szkolnictwa wyższego pospiesznie formułuje się gotowe odpowiedzi, ale nie zadaje się wielu potrzebnych pytań. O konieczności ważenia racji, własnej wizji nauki oraz o sytuacji młodych absolwentów opowiada wieloletni profesor Uniwersytetu Warszawskiego, a obecnie także Akademii Teatralnej w Warszawie.

PATRZĄC

Jędrzej Burszta

Piętno podzielonego miasta. „Fotograf” Waldemara Krzystka

„Fotograf” łączy ponurość thrillera z dylematami polsko-radzieckiej historii, opowiadając o śledztwie prowadzonym w Legnicy przez rosyjskich bohaterów. Czy pamięć i polityka nieodmiennie decydują o tym, jaki kształt przybierze prawda?

Anna Mazgal

Tygrys w orkiestrze. „Whiplash” Damiena Chazelle’a

Damien Chazelle ukazał w „Whiplash” sadystyczną psychodramę w światku dążącym do artystycznej doskonałości. W swojej recenzji Anna Mazgal zwraca uwagę, że film ten może stanowić ilustrację niebezpieczeństw, jakie mogą wyniknąć z tresowania dzieci na drapieżców.

Anna Arno

Białoszewski znad Wełtawy. Kolaże Kolářa w praskim Muzeum Kampa

Jiří Kolář miał latające nożyczki, ale także dar scalającej wyobraźni. Z obrzynków rzeczywistości stwarzał magiczne światy – często absurdalne, odwracające znaczenia. W Muzeum Kampa w Pradze oglądać możemy pełne ironii prace twórcy, którego tworzywem były dzieła Goi i znaki drogowe, Dürer i etykiety konserw.

WIĘCEJ
CZYTAJĄC

Kacper Szulecki

Havel z płaskostopiem. O „Zemście bezsilnych” Aleksandra Kaczorowskiego

Nareszcie dostajemy do rąk polską biografię Václava Havla. Aleksander Kaczorowski doskonale unika pisania „na klęczkach” i przedstawia czeskiego dysydenta jako człowieka z krwi i kości. Jego Havel jest ludzki i interesujący, choć od połowy książki narrator zdaje się powoli tracić sympatię do swojego bohatera i… do niektórych wątków jego biografii.

WIĘCEJ
SMAKUJĄC
WIĘCEJ

FELIETONY

[Putinada] Najgorsza klasa polityczna Europy

[Polska] Nierówności nierównościom nierówne

[Podsumowując] Styczeń

[Wyszehrad plus] Rocznicowe zniesmaczenie

KOMENTARZ NADZWYCZAJNY

Milcząca, zirytowana większość [Spór o Uniwersytet]