Dziś już dobrze widać, że młodsze pokolenie w Polsce zupełnie nie odnajduje się w starych narracjach albo przejmuje bezwiednie jedną ze zmitologizowanych wersji fundacyjnej opowieści – albo heroiczną, albo zdradziecką, wpadając w koleiny starych sporów.
Setna rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości póki co nie przynosi pogłębionej refleksji, a raczej blade rytuały i sentymentalne mity. Nowy cykl tekstów „Kultury Liberalnej” proponuje alternatywę – namysł nad niepodległością jako doświadczeniem ważnym, ale trudnym i nie zawsze pięknym.
O środkowoeuropejskich problemach z pamięcią i dialogiem, austriackiej prowincji i potencjale lokalnych wspólnot mówi „Kulturze Liberalnej” austriacki pisarz Martin Pollack.
Od kilku lat obchody rocznicy wybuchu powstania warszawskiego zaczynają nabierać niespotykanego rozmachu, a dominującą rolę zaczynają odgrywać grupy radykalne. Rodzi się pytanie: kto tak naprawdę wygrywa walkę o pamięć o powstaniu?
W filmie Pawła Pawlikowskiego to, co najważniejsze, pozostaje poza ekranem. Pod pozorem melodramatycznych perypetii kryje się tragiczne zmaganie jednostek – i całej kultury – z żartem historii. To walka, której dramatyzm oddała też debiutancka powieść Milana Kundery.
Polski rząd, kiedy mówi o historii, robi to w skrajnie nieprofesjonalny sposób. To dowód słabości i braku umiejętności. Najgorsze jest jednak to, że Polacy, którzy chcą być postrzegani jako silny, suwerenny i niezależny naród, ciągle dowodzą, że nie przepracowali własnej historii. To prawdziwy kłopot.
Szanowni Państwo, bezprecedensowa burza, jaka rozpętała po uchwaleniu przez Sejm nowelizacji ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej, skłoniła rząd do przyjęcia tej samej strategii… co zawsze. Przy poprzednich konfliktach dyplomatycznych, nawet jeśli dotykały problemów mniejszej wagi, słyszeliśmy uderzanie w najwyższe patriotyczne tony. Za każdym razem przekonywano nas, że to reakcja nie na konkretne działania rządu, lecz […]
My, współcześnie żyjąca wspólnota Polaków, jesteśmy przez własną historię zaproszeni do wzięcia odpowiedzialności za miejsce, w którym się urodziliśmy. Miejsce – nie w znaczeniu fizycznym, ale w rozumieniu pamięci zła, jakie się tutaj wydarzyło. A także w rozumieniu narodowej świadomości.
Niektórzy Polacy zabijali. Ale już podczas wojny pojawiła się narracja oczyszczająca. Polacy ex definitione nie mogli mordować Żydów. Jeśli ktoś mordował, np. jacyś chłopi na wsi albo mieszkańcy małego miasteczka Jedwabne, to nie mogli być Polacy. To jest konstrukcja, którą można usłyszeć także dziś.
„Od kilku lat jesteśmy świadkami sytuacji, w której na przykład minister edukacji nie jest w stanie przyznać otwarcie, kto zabił Żydów w Jedwabnem czy w Kielcach. W ten sposób państwo odcina się od polskich obywateli, którzy padli ofiarą zbrodni popełnionych przez innych polskich obywateli. A przecież te ofiary tak samo mają prawo do bycia pamiętanymi przez dzisiejsze państwo polskie jak na przykład oficerowie zamordowani w Katyniu”, mówi historyk.
Istotą najpoważniejszego od 1989 roku kryzysu w relacjach polsko-izraelskich nie jest historyczny stosunek Polaków do Holokaustu, lecz rażący brak kompetencji polskiego ustawodawcy i kadry dyplomatycznej.
Nie tak dawno Andrzej Duda wraz z Petrem Poroszenką obwieścili rychłe powstanie wspólnej komisji złożonej z badaczy IPN-ów obu państw. Nasuwa się jednak pytanie: jak członkowie tej instytucji będą mogli spokojnie obradować, skoro – zgodnie z nową ustawą o IPN-ie – ukraińska strona może podlegać karze pozbawienia wolności w Polsce za swoje nieprawomyślne wypowiedzi, chociażby w telewizji?
„Osobiście nie mam pojęcia, ile powinny wynosić reparacje wojenne i jaką część tych pieniędzy rzeczywiście otrzymaliśmy. Wiem, że generacja moich rodziców i dziadków doświadczyła niezwykłego okrucieństwa i najczęściej utraciła wszystko, co posiadała. Jasne więc, że wszystkich szkód nie naprawiono, bo nie da się ich naprawić. Ale Kościół ma działać na poziomie metapolitycznym, a więc zasad oraz wartości” – mówi o. Maciej Zięba.
W ostatnich powieściach Jerzy Sosnowski próbuje rozszyfrować mechanikę nostalgii, ale jednocześnie pokazuje utopijność takich zamiarów. Nie potrafimy zgłębić meandrycznych prawideł pamięci, a nasza doczesność rozpada się na miliony drobin. Jesteśmy samotni, osobni, nieporadni.
Nie kwestionując, że „Wołyń” ma bardzo duże znaczenie symboliczne, ani nie odbierając Smarzowskiemu prawa do licentia poeticae, uważam ten film za dzieło pod wieloma względami problematyczne, choć z innych niż podnoszonych w prasie względów.