Większość uzależnień stanowi mniej lub bardziej wstydliwą tajemnicę (choć nierzadko poliszynela). Do nielicznych wyjątków należy uzależnienie od opery, które dotknięci nim ludzie zwykle eksponują z dumą. Czerniakow wykorzystał ten fakt do stworzenia znakomitego spektaklu.
Polifoniczna opowieść Maksimowskiej przypomina o radzieckim projekcie żydowskiej ziemi obiecanej i zmusza do refleksji. Nostalgia i kicz, odzyskiwana tożsamość i uprzedzenia bez obecności Obcego brzmią zadziwiająco znajomo.
Chcecie zrozumieć, jakimi stworzeniami byli polscy komuniści? Czytajcie książki Eryka Krasuckiego! Biografia Witolda Kolskiego, którą napisał szczeciński historyk, stanowić może drogowskaz, jak pisać o komunistach, nie serwując czytelnikowi ani opowiastki o szlachetnych bojownikach, ani antykomunistycznej agitki.
W folklorze żydowskim istnieje powiedzonko: „Co powinien robić Żyd, gdy historia wychodzi na ulicę? Wejść szybko do najbliższej bramy, by go nie stratowała”. Co miało zrobić słabe państwo w sytuacji ataku ze wszystkich stron? Nawet bramy do schowania się nie miało.
Dyrektor Muzeum Narodowego, profesor Jerzy Miziołek, zapragnął usunąć z ekspozycji gorszące dzieła. Na tę chwilę odstąpił od zamiaru, ale sprawa i tak jest ciekawa. Zostawmy na marginesie dyskusję, co gorszy i kogo gorszy. Bardziej mnie niepokoi trudność techniczna realizacji zasad moralności w stosunku do całej historii sztuki, którą akurat Profesor zna lepiej niż ja. Można jednak kontynuować próby poprzedników.
Można się zżymać, że w 1956 roku doszło tylko do „liberalizacji bez demokratyzacji” albo do „skanalizowanej rewolucji”. Nie sposób jednak zaprzeczyć, że otworzyła się wówczas Polska, w której dało się lepiej żyć: poetce, włókniarce, chłopu i właścicielowi warsztatu stolarskiego.
W 1945 roku Polacy nie wpadli w dziejową przepaść. Znaleźli się pod władzą radykalnej i zależnej od Moskwy mniejszości, ale dla milionów z nich nowy porządek oznaczał szansę poprawy losu. Nie było ani pełnego wyzwolenia, ani nowej okupacji – była nowa, inna Polska.
„Imperium zła” można uznać za swego rodzaju wstęp do opus vitae Sarnowa, czyli czterotomowego bestsellera „Stalin i pisarze”. W tym treściwym eseju Sarnow pokazuje świat, w którym kontrola jest najwyższą formą zaufania, a wszelkie relacje między pisarzami a władzą naznaczone są piętnem wyborów politycznych.
Rafał Lemkin latami zabiegał o zmianę prawa i uznanie zbrodni ludobójstwa przez społeczność międzynarodową. W końcu ONZ przyjęła stosowną konwencję w 1948 roku, szybko jednak okazało się, że mocarstwa, nieustannie powtarzające hasło „Nigdy więcej!”, porzuciły dziecko Lemkina.
„Granica zapomnienia” to opowieść o świecie dawnych łagrów. Jest po poetycku cicha i dyskretna, a jednocześnie ostra jak powietrze nad skutą mrozem tundrą. Nie umyka jej żaden promień słońca podczas gorącego, moskiewskiego lata ani kwaśny zapach chemikaliów na tyłach postradzieckiego kombinatu.
Co Polacy wiedzą o praskiej wiośnie oraz interwencji wojsk Układu Warszawskiego, która czechosłowacki zryw stłumiła? Bardzo niewiele, a przecież dziś przypada 50. rocznica inwazji, w której brali udział także polscy żołnierze.
„Kiedy jedynym narzędziem, którym dysponujesz, jest młotek, każdy problem wygląda jak gwóźdź”. Znaczna część polskiej opozycji popełnia błąd opisany w tym powiedzeniu. Gwoździem jest każde działanie władzy, a młotkiem porównania do PRL.
Katastrofa Holokaustu zmieniła nastawienie Żydów sceptycznych co do możliwości budowy swojego państwa, w tym Żydów religijnych. Od końca II wojny światowej większość Żydów na świecie widziała w utworzeniu państwowości historyczną konieczność dla narodu, którego 6 milionów obywateli zostało w Europie wymordowanych i którego wielowiekowa kultura europejskiej diaspory została właściwie unicestwiona.
„Śmierć Stalina” to częściowo farsa, a częściowo szkic na temat okrucieństwa władzy. Brytyjsko-francuski film o przewrocie pałacowym Chruszczowa jest świetną komedią, od której włos się jeży na głowie.
Blisko 30 lat po rozpadzie ZSRR głos Siergieja Kowalowa, nazywanego „sumieniem Rosji i całego świata”, wciąż brzmi donośnie. Jego wspomnienia pokazują, że Rosja to nie tylko kremlowska polityka, ale także miejsce, w którym żyją ludzie tacy jak on – przede wszystkim wolni.