„Do tej pory mam problem, jak ktoś mówi, że «literatura latynoamerykańska jest jakaś tam», kiedy przypisuje się jej pewne konkretne cechy. Tam jest wszystko. I to nie tylko wśród klasyków”. Tomasz Pindel, tłumacz, pisarz i autor m.in. biografii Mario Vargasa Llosy w rozmowie z Krzysztofem Katkowskim o literaturze iberoamerykańskiej i swoich ulubionych pisarkach i pisarzach.
Gdy popatrzymy dziś na liczne książki hiszpańskich i latynoskich autorów wydawane w Polsce, zauważymy, że ich twórczość wciąż – jak w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych – ma wyjątkowo wiele do zaoferowania. Dużo jest tu też rzeczy nieodkrytych. Wywiad z Filipem Łobodzińskim to pierwsza z serii rozmów z tłumaczkami i tłumaczami hiszpańskojęzycznych dzieł, w których pytamy o specyfikę hiszpańskiej literatury.
Czym jest wolność w czasach antropocenu, a więc epoki, w której dominujący wpływ na naturę ma człowiek? Jakiej filozofii potrzebujemy wobec katastrofy klimatycznej? Jak rozumieć podziały międzypokoleniowe i klasowe w tych trudnych czasach? Z Nikolajem Schultzem, duńskim socjologiem i współpracownikiem Bruno Latoura, rozmawia Krzysztof Katkowski.
„W Hiszpanii Franco odbierano dzieci kobietom, bo te w nacjonalistyczno-katolickim systemie były uważane za gorsze”. O reżimie Franco, łamaniu praw kobiet i niechlubnej roli Kościoła katolickiego mówi Katarzyna Kobylarczyk, autorka reportażu „Ciałko. Hiszpania kradnie swoje dzieci”.
Hiszpanie zdołali uleczyć się ze swoich wojennych traum. Polacy wciąż w nich tkwią. Różnicę tę dobrze widać w powieściach Hiszpanki Carmen Laforet i Polki Zofii Romanowiczowej, którą właśnie wznowił Państwowy Instytut Wydawniczy.
W Polsce istnieją trzy drogi myślenia o hiszpańskiej wojnie domowej. W pierwszym, rozpowszechnionym w PRL-u, wojna to proletariacka rewolucja. W drugim, będącym odreagowaniem tego pierwszego, dokonuje się próby wybielania faszystów. W trzecim źródłem jest literatura piękna (Orwell, Weil, Hemingway, Bernanos). Pora wojnę domową w Hiszpanii opowiedzieć zupełnie inaczej.
„Wszystko, co w postmodernizmie obiecywało wyzwolenie, przemieniło się w formę podporządkowania”, pisze w swoim manifeście włoski filozof Maurizio Ferraris. I stwierdza, że jedyną drogą do emancypacji jest powrót do oświeceniowej idei Rozumu. Jednak, czy ta propozycja jest dobrym remedium na polityczne radykalizmy, które szerzą się w świecie płynnej nowoczesności?
Miał niesamowitą charyzmę i zupełnie nowatorskie podejście do filozofii. Gaston Bachelard, zmarły w 1962 roku francuski filozof, potrafił łączyć rozważania ściśle naukowe z psychoanalizą i literaturą. Do dziś pozostał myślicielem osobnym i wzbudzającym kontrowersje. O jego postaci i dorobku opowiada Paulina Gurgul, autorka wydanej niedawno książki „Filozoficzne ujęcia wyobraźni poetyckiej”.
„Unamuno to postać bardzo potrzebna – zwłaszcza w okresie wojen kulturowych. Jego myśl znajduje się gdzieś pomiędzy walczącymi ze sobą biegunami, zasypując przepaść oddzielającą od siebie odległe idee”.
Gurvitch to kolorowa, niesłusznie zapomniana postać. Prawnik-awangardzista, anarchista i zwolennik liberalnej demokracji, internacjonalista, który musiał uciekać z ZSRR. Jego ujęcie prawa, będące sprzeciwem wobec prawnego formalizmu, nazywa się często „trzecią drogą”. Jak wygląda ona w działaniu? Gdyby Gurvitch miał się ustosunkować do polskiego kryzysu praworządności, powiedziałby zapewne, że nie da się go sprowadzić do sporów stricte prawnych.
„Kobiety w «Bosorce» nie dochodzą bezpośrednio do głosu, ale mówią właśnie przez obrazy. Mówią silnym głosem, nie są ofiarami, są pewne siebie, groźne. Jak teraz, kiedy mówimy rządzącym «wy***lać»”. O swojej książce, łemkowskiej tożsamości, historycznych traumach i sile kobiet opowiada Katarzyna Szweda.
„Kultura młodzieży ma zdecydowanie więcej wspólnego z serialami na Netflixie i z zagraniczną muzyką ze Spotify niż mesjanizmem Mickiewicza, „Weselem” Wyspiańskiego czy pieśniami patriotycznymi. Moi rówieśnicy podchodzą z dystansem do idei romantycznych i narodowych, a na niektóre pozycje z listy lektur patrzą raczej z ironią niż zachwytem”, pisze tegoroczny maturzysta.
W programie szkolnym łatwo zaobserwować to, co Jarosław Kuisz nazwał „kulturą podległości”, a Marcin Napiórkowski „opętaniem niepodległością”. Mimo że żyjemy w niepodległym kraju, starszym pokoleniom wydaje się, że moje pokolenie należy wychować zgodnie z kodami obowiązującymi w państwie, które nie było nasze.