KULTURA LIBERALNA > Czytając > Otwórz oczy na...
Otwórz oczy na „myślące książki”. O twórczości Iwony Chmielewskiej [KL dzieciom]
Czytanie dzieciom nie musi być nudnym wieczornym rytuałem ani odrabianiem edukacyjnej pańszczyzny. Przekonać się o tym mogą ci wszyscy, którzy sięgną po książki Iwony Chmielewskiej. Książki, które poprzez swoją interaktywną formę zapraszają do rozmowy, zbliżając dorosłego i dziecko. Istotą picturebooka jest specyficzne połączenie słowa i obrazu. W przeciwieństwie do książki ilustrowanej, w której obraz to tylko dodatek do treści, książka obrazkowa oferuje coś więcej. Tą dodatkową jakością jest relacja między obrazem a tekstem polegająca na wzajemnym uzupełnianiu. To obraz pełni wiodącą funkcję, prowadzi narrację, ilościowo przeważa nad słowem, tekst natomiast stanowi fundament do zbudowania opowieści. Różnica w postrzeganiu dwóch połączonych ze sobą mediów aktywizuje czytelnika i zachęca do rozwiązywania zagadek „słowoobrazu”.
Czym wyróżniają się książki Iwony Chmielewskiej? Przede wszystkim wyobraźnią wizualną, którą widać zarówno w sferze obrazu, jak i w architekturze książki. Picturebook działa poprzez zmysły – wzrok i dotyk. Nie da się z nim obcować w formie elektronicznej. To książka, którą trzeba dotknąć, obejrzeć z różnych stron. Wszystko ma w niej znaczenie – od okładki, przez wyklejkę, papier i format, po najdrobniejsze szczegóły. Pod pretekstem zabawy fizyczną formą książki Chmielewska zaprasza swoich odbiorców do gry z ich oczekiwaniami, prowokuje do zajrzenia pod powierzchnię zjawisk, tak samo jak patrzy się na rewers kartki, aby odkryć niezwykłą poezję kształtów. Niepozorne skrawki materiału, stare nici czy tektury zyskują w jej książkach nowe życie, stając się elementami obrazów. Chmielewska tworzy ten sposób sentymentalną rzeczywistość, w której każdy odbiorca może poczuć się jak w domu. Na to poczucie spokoju znacząco wpływa kolorystyka. Przygaszone, wypłowiałe barwy pomagają zanurzyć się w słownoobrazową opowieść, tak różną od codziennej neonowej rzeczywistości. Picturebooki Iwony Chmielewskiej to książki, które zaskakują oryginalnością, różnorodnością i wielowymiarowością.
Dwa media to dwa światy. O ile dziecku bliższe są obrazy, o tyle rodzic odnajduje się przede wszystkim w sferze języka. Chmielewska zwraca się do obojga, łączy ze sobą dwa światy, dwa spojrzenia. Książka obrazkowa ułatwia porozumienie. Dzieje się tak, ponieważ rodzic nie czyta picturebooka dziecku, ale wraz z dzieckiem, współuczestniczy więc w tworzeniu i odkrywaniu sensów zawartych w utworze. Książkę obrazkową można uznać za rodzaj poezji wizualnej, której treść nigdy nie będzie do końca określona, podobnie jak kompozycja. Dorosły towarzyszący dziecku w lekturze sam staje się dzieckiem. W przeciwieństwie do klasycznych utworów literatury dziecięcej, tutaj rodzic nie wie, jak skończy się książka ani jakie nowe sensy pozostaną w niej nieodkryte. Każda kolejna lektura przynosi coś nowego, coś, co wcześniej umknęło, na co nie zwróciło się uwagi. Dzięki temu czytanie książek Chmielewskiej to prawdziwa niekończąca się opowieść.
Już sama dwoista forma picturebooka skłania do przyjrzenia się dualizmowi świata. Także tematyka książki obrazkowej kieruje uwagę czytelnika w tę stronę. Książki Iwony Chmielewskiej nie dają gotowych odpowiedzi. Autorka, biorąc na warsztat tematy ważne społecznie, nie moralizuje, nie narzuca konkretnego punktu widzenia, nie stawia się na pozycji autorytetu. Próżno szukać w jej książkach wieńczącego opowieść morału rodem z baśni. Chmielewska raczej mnoży pytania i zmusza do zastanowienia się nad światem i sobą samym. Poruszając drażliwe tematy, pomaga oswoić dziecko z trudnymi aspektami życia. Dzięki temu zmniejsza sferę tabu i zachęca dorosłych do refleksji i rozmowy o tym, co niewygodne, przemilczane. Doskonałym tego przykładem są „Oczy” – nagrodzone „ilustratorskim Oscarem”, czyli Bologna Ragazzi Award – opowiadające o darze posiadania i nieposiadania wzroku, a zarazem o tolerancji. Problem nierówności społecznych pojawia się w „Czterech zwykłych miskach”. Z dojrzewaniem płciowym zmierzyła się Chmielewska w „Królestwie dziewczynki”, natomiast „Pamiętnik Blumki” mówi o pedagogice Korczakowskiej oraz o wojnie i Zagładzie. Najnowszy picturebook, „Obie”, powstały we współpracy z Justyną Bargielską, to poruszający i unikatowy w polskiej literaturze portret relacji matki i córki. Warto podkreślić, że książki te są na tyle uniwersalne, sugestywnie opowiedziane, a jednocześnie wolne od publicystyki i ideologii, że mogą z nimi obcować zarówno małe dzieci, nastolatki, jak i dorośli.
Obsesją twórczą Chmielewskiej jest ciągłe ukazywanie rzeczywistości „po drugiej stronie lustra”. Jej książki uświadamiają istnienie różnych poglądów i sposobów widzenia świata, przy czym żaden z nich nie jest wartościowany jako dobry lub zły. Różne sądy istnieją w książkach na równych prawach. Autorską postawę mistrzyni słowoobrazu definiuje pokora wobec ludzi, świata i samej siebie jako jednej z interpretatorek, dlatego jej dzieła są uniwersalne i polifoniczne. Chmielewska rezygnuje z roli moralizatorki i wybiera inną drogę. Ukrywając się za światem przedstawionym, oddaje głos jego bohaterom. Czasem nawet ocala ich od zapomnienia w odmętach historii lub na marginesie społeczeństwa. Kazimiera Iłłakowiczówna, Janusz Korczak, dzieci z prowadzonego przez niego sierocińca czy niezauważani ludzie, bohaterowie dnia codziennego, powracają do życia na kartach jej książek.
Korzyści płynące z obcowania z picturebookiem są różnorodne. Wystarczy wymienić rozwój krytycznego myślenia, pobudzenie wrażliwości, kształtowanie gustu estetycznego czy wspomaganie rozwoju emocjonalnego. Wspólna lektura książek obrazkowych wzmacnia więzi międzypokoleniowe i zapewnia niezapomnianą przygodę. Picturebook może też być doskonałą formą terapii, przybliża (choć nie w banalny sposób) i oswaja traumatyczne przeżycia, takie jak samotność, śmierć, cierpienie, zło, nietolerancja, ukazując zarazem piękno humanistycznej, otwartej postawy w stosunku do świata i ludzi oraz własnych niedoskonałości.
Picturebook to medium otwierające na Innego. Wpisuje się ono w dyskurs politycznej i etycznej potencjalności dzieciństwa. Zakłada on, że dziecko – zgodnie z hasłami Korczaka – nie jest jedynie materiałem na człowieka, ale pełnoprawną osobą i dlatego nie powinno się go traktować protekcjonalnie ani zamykać w świecie sztucznej, postdisneyowskiej infantylności lub otaczać moralizującymi narracjami. Dziecko jako wolna istota ma prawo poznawać świat w pełni, bez „czarnych dziur” i białych plam na mapie rzeczywistości. Nie powinno się przed nim niczego ukrywać ani go oszukiwać czy traktować jak niezdolnego do zrozumienia wybranych aspektów życia. Książki Iwony Chmielewskiej oferują możliwość spojrzenia wraz z dzieckiem w prawdziwy kalejdoskop przeżyć, gdyż pokazują piękną i brzydką, dobrą i złą stronę świata. Można powiedzieć, że tak rozumiany i wedle takich założeń tworzony picturebook to medium szerzące wolność i demokrację, przygotowujące do świadomego udziału w kulturze. Zdanie pojawiające się w „Pamiętniku Blumki” („Mały nie znaczy gorszy czy głupszy”) można uznać za swoiste credo przyświecające Chmielewskiej, realizujące się w jej podejściu do czytelnika i do dziecka.
Wszelka Inność – nieważne, czy wynikająca z wieku, doświadczenia czy statusu społecznego – zasługuje na szacunek i postawę otwartości.
Rodzicom mającym dosyć opowiadania po raz enty o losach Czerwonego Kapturka czy przygodach przyjaciół ze Stumilowego Lasu (nie umniejszając absolutnie ich wartości) warto polecić picturebooki Chmielewskiej. To książki oryginalne, uczące myślenia, rozwijające wrażliwość, pozycje obowiązkowe na półce współczesnego i świadomego rodzica, który pragnie wychować dziecko w duchu demokracji i poszanowania Inności.
Książki Iwony Chmielewskiej wydane w Polsce:
„O wędrowaniu przy zasypianiu”, wyd. Hokus-Pokus, 2006
„Pamiętnik Blumki”, wyd. Media Rodzina, 2012
„Kłopot”, wyd. Wytwórnia, 2012
„Cztery strony czasu”, wyd. Media Rodzina, 2013
„O tych, którzy się rozwijali”, wyd. Media Rodzina, 2013
„Cztery zwykłe miski”, wyd. Format, 2013
„Dwoje ludzi”, wyd. Media Rodzina, 2014
„Królestwo dziewczynki”, wyd. Entliczek, 2014
„Oczy”, wyd. Warstwy, 2014
„Na wysokiej górze” (ilustracje do tekstów Krystyny Miłobędzkiej), Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2014
„W kieszonce”, wyd. Media Rodzina, 2015
„Czarownica” (ilustracje do wiersza Kazimiery Iłłakiewiczówny), wyd. Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2015
„Abc.de”, wyd. Warstwy, 2015
„Moc kłopotów. Wytwórnik”, wyd. Wytwórnia, 2016
„Dopóki niebo nie płacze” (ilustracje do wierszy Józefa Czechowicza i fotografii Abrama Zylberberga), Wydawnictwo Ośrodka „Brama Grodzka-Teatr NN”, 2016
„Maum. Dom duszy”, Wydawnictwo Warstwy, 2016
„Obie” (wraz z Justyną Bargielską), wyd. Wolno, 2016
Rubrykę redaguje Paulina Zaborek.
Skoro tu jesteś...
...mamy do Ciebie małą prośbę. Żyjemy w dobie poważnych zagrożeń dla pluralizmu polskich mediów. W Kulturze Liberalnej jesteśmy przekonani, że każdy zasługuje na bezpłatny dostęp do najwyższej jakości dziennikarstwa
Każdy i każda z nas ma prawo do dobrych mediów. Warto na nie wydać nawet drobną kwotę. Nawet jeśli przeznaczysz na naszą działalność 10 złotych miesięcznie, to jeśli podobnie zrobią inni, wspólnie zapewnimy działanie portalowi, który broni wolności, praworządności i różnorodności.
Prosimy Cię, abyś tworzył lub tworzyła Kulturę Liberalną z nami. Dołącz do grona naszych Darczyńców!
PRZECZYTAJ INNE Z TEGO NUMERU
KOMENTARZE
