W Polsce katolików prawie nie ma

Polska to rozrośnięte do rozmiaru państwa Lipce Reymontowskie: patriarchalny system ze stosowną dawką ksenofobii i obyczajowej mieszanki rygoryzmu z hipokryzją. W tej rzeczywistości to, że ksiądz na boku „dogadza Magdzie” albo „zdybał pacholę w pszenicy”, kwituje się słowami: „Tak już bywa”.

Z uwagą przeczytałem tekst Łukasza Pawłowskiego o „bojkocie konsumenckim” Kościoła – jakiś czas temu zresztą pisałem podobnie w „Liście do przyjaciół katolików” , jednak reakcje na tamten felieton – dość szeroko udostępniany i komentowany – każą mi myśleć nie tylko, że nie jest to „jedyna droga”, ale że jest to wręcz droga niemożliwa, jeśli mówimy o ogóle społeczeństwa. A nasze recepty świadczą po prostu o naiwności.

W moim przypadku – nie wiem, czy w przypadku Pawłowskiego jest podobnie – naiwność ta wynika po części z bańki społecznej, w której się znajduję; wokół mnie nie ma zbyt wielu wierzących katolików, a ci, którzy wierzą, robią to na ogół w sposób niestandardowy, to znaczy świadomie, głęboko zastanawiając się nad wytycznymi Jezusa, zawartymi w ewangeliach. Ich jako „klientów świadomych”, można do takiego bojkotu przekonać. Sami zresztą niekiedy – jak Jerzy Sosnowski, o czym wspominał publicznie – przestali chodzić do kościoła z takich pryncypialnych powodów, co jest dla nich rzeczywistym i dużym wyrzeczeniem, które jak najbardziej należy docenić. Jednak katolicyzm (po części może powszechnie, jeśli zestawić go z protestantyzmem, który bazuje na wiecznej egzegezie pism biblijnych przez wiernych), a katolicyzm polski już szczególnie, polega moim zdaniem na zupełnie czym innym: jest to, zasadniczo, spełniająca się w obrzędach wspólnotowość.

Ilustracja: Marta Zawierucha

Wuj mojego ojca w latach 70. był wykładowcą w Nigerii i pamiętam, jak mi opowiadał, że na Wielkanoc mieli problem, bo ktoś musiał im poświęcić koszyczek, a tu święcenie nieprzewidziane. Idą zatem do działającego przy kampusie księdza, bodajże Irlandczyka, on zaś unosi brew i powiada: „No, ja mogę wam to poświęcić, jak każde jedzenie, ale to nie ma nic wspólnego z Jezusem, to jest jakieś pogaństwo”.

Wielu miało mi za złe, kiedy jakiś czas temu napisałem, że polski katolicyzm opiera się na dwóch filarach: tymże święceniu jaj i homofobii. Ale cóż poradzić, skoro to właśnie widzę jako zasadnicze spoiwo grupy obejmującej wedle szacunków ponad 90 procent Polaków: po pierwsze, powtarzane z różną częstotliwością obrzędy (niedzielne msze, ważniejsze święta w cyklu rocznym, religijne ryty przejścia: chrzciny, śluby, pogrzeby; święcenie budowli, samochodów czy studzienek, czczenie obrazów i posągów), po drugie, patriarchalny system moralności, w którego centrum jest obsesja dotycząca rodziny, rozmnażania i kontroli nad seksem. Do tego dodam jeszcze po namyśle filar trzeci, ostatnio potężniejący: nacjonalizm, koncentrowanie przekazu wokół Polski, polskości, naszości.

Wielu miało mi za złe, kiedy jakiś czas temu napisałem, że polski katolicyzm opiera się na dwóch filarach: święceniu jaj i homofobii. Ale cóż poradzić, skoro to właśnie widzę jako zasadnicze spoiwo grupy obejmującej wedle szacunków ponad 90 procent Polaków.

Jacek Dehnel

Można, rzecz jasna powiedzieć, że to rzeczy oczywiste, ale oczywistymi wcale nie są – jeśli takimi się wydają, to tylko dlatego, żeśmy do nich przywykli. W czasach kryzysu uchodźczego kluczowymi sprawami polskiego Kościoła mogłyby być przecież słowa Jezusa o sądzie ostatecznym, które wygłaszał w świątyni jerozolimskiej tuż przed swoją śmiercią („byłem przybyszem, a przyjęliście mnie”); w czasach tak głębokich podziałów majątkowych – głoszenie słów o wzajemnym noszeniu brzemion; w dobie grożącej nam wszystkim zagłady Ziemi – zupełnie inne interpretacje słów o „czynieniu sobie Ziemi poddaną”. Ale nimi nie są.

W nauczaniu Jezusa rodzina pojawia się rzadko i nie stanowi żadnego fetyszu, o czym świetnie pisali Kazimierz Bem i Jarosław Makowski; o gejach i lesbijkach Jezus nie mówił ani razu, o antykoncepcji i wychowaniu seksualnym takoż, a jego stosunek do cudzołóstwa był znacznie bardziej liberalny, niż nakazywało prawo mojżeszowe. Nie tylko nie wspominał, co oczywiste, o polskości, ale też kontestował żydowską ksenofobię wobec Samarytan czy Rzymian. Sprawy, którymi żyje polski Kościół, mieszczą się, mam wrażenie, w ogóle poza przekazami ewangelicznymi lub na ich zupełnym marginesie.

Czytaj również wywiad z Tomaszem Sekielskim „Ksiądz dla dzieci jest jak Jezus”

Badania religijności Polaków pokazują kompletny mętlik, nieznajomość tak zwanych „prawd wiary” – gdyby przyłożyć te wierzenia do Credo, to okazałoby się, że w kraju nad Wisłą katolików prawie nie ma. Ten nie wierzy w grzech pierworodny albo w ciała zmartwychwstanie, tamten za to wierzy w reinkarnację, i tak dalej. Niegdyś w łonie tej religii o jedno słówko w Credo toczyły się wielkie wojny a ludzie oddawali życie – dziś Polacy, którzy to wyznanie recytują w czasie każdej mszy, nijak nie łączą go z osobistymi przekonaniami metafizycznymi, które stanowią synkretyczną mierzwę. Być może zatem jesteśmy jako społeczeństwo wierzący (acz nie bardzo wiadomo, w jaką religię), ale prawie nie jesteśmy zewangelizowani. I nikogo to na dobrą sprawę nie obchodzi: ani owiec, ani pasterzy, którzy miotają się głównie między święconką, majtkami a godłem.

Być może jesteśmy jako społeczeństwo wierzący (acz nie bardzo wiadomo, w jaką religię), ale prawie nie jesteśmy zewangelizowani. I nikogo to na dobrą sprawę nie obchodzi: ani owiec, ani pasterzy, którzy miotają się głównie między święconką, majtkami a godłem.

Jacek Dehnel

Można się pokusić nawet o stwierdzenie, że w polskim katolicyzmie religijność mas i będąca z sprzężona z nią ściśle religijność większości funkcjonariuszy (od księży pod kardynałów) leży niejako poza chrześcijaństwem, a w każdym razie poza Jezusem. Próby nawrócenia polskiego społeczeństwa z mierzwy na rzeczywisty katolicyzm byłyby męczące, przetrzebiłyby kościelne ławki i wpływy z tacy, nikt tego nie będzie ryzykował. W imię czego zresztą, skoro biskupi mają w większości ten sam światopogląd, wyniesiony z rodzinnych domów (tyle tylko, że opakowany w nowomowę o „pochylaniu się z troską nad”)? Polska to rozrośnięte do rozmiaru państwa Lipce Reymontowskie: patriarchalny system ze stosowną dawką ksenofobii i obyczajowej mieszanki rygoryzmu z hipokryzją. W tej rzeczywistości to, że ksiądz na boku „dogadza Magdzie” albo „zdybał pacholę w pszenicy”, kwituje się słowami: „Tak już bywa”, jest to dopuszczalnym elementem prostego świata, w którym młodzi chcą na siano („tak już bywa”), ale ladacznicę na gnoju wywieźć trzeba („bo tak też bywa”): Chrystus i jawnogrzesznica swoją drogą, a rzeczywistość swoją.

Nie wykluczam, że szersze procesy społeczne w końcu Polskę zsekularyzują – ale w tym sensie wrogiem Kościoła w jego obecnej formie nie są wcale teologiczne i etyczne rozważania i wynikające z nich słuszne oburzenie świadomego, kierującego się słowami Jezusa laikatu, tylko niedzielne zakupy, grillowanie, rodzinne wyjście do kina. Inne formy codziennego przeżywania wspólnoty, które przesunęłyby poczucie tego, co jest normalne, zmieniłyby „tak już bywa” w „tak być nie może”.

Ilustracja: Marta Zawierucha.

Skoro tu jesteś...

...mamy do Ciebie małą prośbę. Żyjemy w dobie poważnych zagrożeń dla pluralizmu polskich mediów. W Kulturze Liberalnej jesteśmy przekonani, że każdy zasługuje na bezpłatny dostęp do najwyższej jakości dziennikarstwa

Każdy i każda z nas ma prawo do dobrych mediów. Warto na nie wydać nawet drobną kwotę. Nawet jeśli przeznaczysz na naszą działalność 10 złotych miesięcznie, to jeśli podobnie zrobią inni, wspólnie zapewnimy działanie portalowi, który broni wolności, praworządności i różnorodności.

Prosimy Cię, abyś tworzył lub tworzyła Kulturę Liberalną z nami. Dołącz do grona naszych Darczyńców!

Wesprzyj Kulturę Liberalną